تفسیر فاتحة الکتاب - جلسه ۲۰
$
** منظور از بسم الله الرحمن الرحیم گفتن (کار را به نام الله آغاز کردن) چیست؟
۲۶/۲۶ (۲۶۲)- التوحید (ص ۲۲۹): حدثنا محمد بن إبراهیم بن إسحاق الطالقانی۰ قال أخبرنا أحمد بن محمد بن سعید مولی بنی هاشم عن علی بن الحسن بن علی بن فضال عن أبیه قالَ: «سَألْتُ الرِّضا، عَلیَّ بْنَ موسَیj، عَنْ بِسْمِ اللهِ. قالَ: «مَعْنَی قَوْلِ الْقائِلِ بِسْمِ اللهِ، أیْ أسِمُ عَلَی نَفْسی سِمَةً مِنْ سِماتِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ هیَ الْعِبادَةُ.» قالَ: «فَقُلْتُ لَهُ: «ما السِّمَةُ؟»» فَقالَ: «الْعَلامَةُ.»
* ترجمه:
از علی بن موسی الرضاj درباره بسم الله سؤال شد، فرمودند: «معنای سخن کسی که قائل به بسم الله است، این است که سمه‌ای از سمات الله عز و جل را که همان بندگی است، بر خود می‌نهم.» سؤال شد: «سمه چیست؟» فرمودند: «نشانه.»
* بررسی سند:
این حدیث را شیخ صدوق از محمد بن ابراهیم بن اسحاق از احمد بن محمد بن سعید مولی بنی هاشم یعنی ابن عقده از علی بن حسن بن علی بن فضال از پدرش روایت کرده است. همه رجال سند این روایت از ثقات بوده و در نتیجه حدیث معتبر است.
شیخ این روایت را با همین سند در معانی الأخبار (ص ۳) نیز روایت کرده است.
* شرح:
یعنی انسان باید با گفتن بسم الله، نشانی از نشانه‌های الله را که همان بندگی است، اظهار داشته و آن را بر خود لازم بداند که این همان قائل بودن به بسم الله است.
حالا اگر فرد، بسم الله گفت، اما نه ازروی بندگی، بلکه از روی عادت بدون دقت و سرسری و مانند این‌ها، طبیعتاً این علامت را که بندگی است، بر خود قرار نداده، مانند کسی که اسمش را گذاشته‌اند شجاع الدوله، اما با کوچک‌ترین مسأله‌ای، ترس وجودش را می‌گیرد. یا اسمش را گذاشته‌اند رستم، اما حال ندارد از جایش بلند شود، چه برسد که بخواهد کاری کند، کارستان.
خلاصه این علامت‌ها، به تنهایی مشکلی را حل نمی‌کند، بلکه باید قصد کرد، دقت کرد، تلاش کرد تا إن شاء الله این علامت‌ها، علامت واقعی باشد.
* نکاتی پیرامون تفسیر العیاشی
مرحوم سید هاشم البحرانی تقریباً همه روایات تفسیر العیاشی را در تفسیر البرهان آورده است که به مقتضای موضوع، ۱۵ مورد از آن‌ها در این بخش قرار دارد که از بیان آن‌ها به جهت عدم اعتبار صرف نظر شد. لذا در این‌جا لازم است ضمن آشنایی با تفسیر العیاشی و نویسنده آن، نکات مهمی را نیز متذکر شویم.
(استاد در ضمن این جلسه مطالبی هم درباره محمد بن مسعود العیاشی و تفسیر او فرمودند که به جهت اختصار متن حذف شد. علاقه‌مندان می‌توانند مطالب مربوط به این قسمت را از لینک تفسیر العیاشی مطالعه کنند.)
و صلی الله محمد و آل محمد
