تفسیر فاتحة الکتاب - جلسه ۴۴ (آخر)
$
* بعضی از مصادیق مغضوبین و ضالین در این آیه شریفه:
۶۳/۲۳ (…)- التهذیب (ج ۲، ح ۲۷۸) و الإستبصار (ج ۱، ح ۱۱۸۸): الحسین بن سعید عن حماد بن عیسی عَنْ مُعاویةِ بْنِ وَهَبٍ قالَ: «قُلْتُ لِأبی‌عَبْدِاللهِj: «أقولُ آمینَ إذا قالَ الْإمامُ: «غَیرِ الْمَغْضوبِ عَلَیهِمْ وَ لا الضّالّینَ»؟» قالَ: «هُمُ الْیهودُ وَ النَّصارَی وَ لَمْ یُجِبْ فی هَذا.»»
* ترجمه:
معاویة بن وهب روایت کرد: «به ابوعبدالله (امام صادق)j عرض کردم: «هنگامی که امام (جماعت) گفت: «غیر المغضوب علیهم و الضالین»، آمین بگویم؟» فرمودند: «آن‌ها یهود و نصارا هستند و در این پاسخ داده نمی‌شود.»»
* بررسی سند:
این حدیث را پیش از این روایت کردیم و سندش را هم بررسی نمودیم و گفتیم که هم طریق شیخ به حسین بن سعید معتبر است و هم سه نفر راوی دیگر از ثقات هستند.
* شرح:
– این روایت را به چند شکل می‌توان معنا کرد:
۱- هم در عبارت هم الیهود و النصاری را به مغضوبین و ضالین برگردانیم که بیش‌تر افراد این گزینه را گرفته‌اند.
در این حالت امامj تأویل مغضوبین و ضالین در آیه را فرموده و در ادامه به جواب سائل را هم داده‌اند.
۲- فرمایش امامj اصلا ناظر بر به مغضوبین و ضالی نیست و تنها سؤال سائل را جواب داده‌اند که آمین از رسم یهود و نصاری است و و پاسخ هم داده نمی‌شود.
به نظر حقیر با توجه به سیاق عبارات، جمع بین این دو معنا ممکن است و لزومی ندارد اصرار به گزینش یک معنا و حذف معنای دیگر داشته باشیم.
– در بعضی از روایات ما تصریح شده است که منظور از مغضوبین، یهود و منظور از ضالین، نصارا است و در بعضی دیگر تصریح شده است که هر دوی این‌ها جزء ضالین هستند. اما از آن‌جا که عموم این روایات معتبر نبوده و این مطلب در این روایت معتبر هم واضح نیست، باید گفت که هر چند این امکان منتفی نیست، اما آن چه از این روایت معلوم می‌شود، این‌که یهود و نصارا، هم می‌توانند جزء مغضوبین باشند و هم جزء ضالین. آن‌ها که حق را می‌شناسند و عناد می‌ورزند، از جمله مغضوبین هستند و آن‌ها که تصور می‌کنند راه درست را پیش گرفته‌اند، جزء ضالین می‌باشند، حال می‌خواهد از یخود باشند یا از نصار.
– درباره یهود و نصاری هم حداقل دو دیدگاه وجود دارد:
۱) منظور پیروان حضرت موسی و حضرت مسیحc هستند، که طبیعتاً در این صورت، این حکم همه یهود و نصاری را در بر نمی‌گیرد، چرا که بنا بر حکمت و عدل الهی و صریح آیات و روایات معتبر، شامل همه یهود و نصارا نیست، بلکه تنها گروه‌هایی از آن‌ها شامل می‌شود. مثلاً یهودیانی متوجه شده‌اند، حضرت مسیحj بر حق است، اما باز هم از او روی گرداندند، جزء این دسته‌اند. یا یهود و نصارایی که متوجه شدند نبی مکرم اسلامp بر حق است و باز هم نبوت ایشان را گردن ننهادند را باید جزء این دسته دانست. همین طور افرادی که خود را یهودی و مسیحی می‌دانند، اما به احکام دین خود پای‌بند نیست و طبیعتاً آن دسته از یهود و نصارا که در استضعاف معرفتی قرار دارند را شامل نمی‌شود.
۲) منظور یهود و نصارای امت اسلامی هستند که انواع مختلفی دارند و درباره آن‌ها نیز در آینده سخن خواهیم گفت.
البته حالت سومی هم می‌توان در نظر گرفت که شامل هر دو دسته را می‌شود.
– و نکته آخر آن‌که بعضی از بزرگان فرموده‌اند، رسم آمین از فرهنگ یهود و نصاری وارد اسلام شده و پیروان مکتب خلفا آن را پسندیده و گرفته‌اند، در حالی که در فرهنگ مکتب اهل بیتb منع شده است که پیش از این توضیحاتی در این باره عرض شد.
و صلی الله علی محمد و آله
