تفسیر فاتحة الکتاب - جلسه ۱۰
$
* سوره فاتحة الکتاب و برآورده شدن حاجات
۸/۸ (۱۲۰۰۳)- الخصال (ج ۲، ص ۶۲۳): حدثنا أبی۰ قال حدثنا سعد بن عبدالله قال حدثنی محمد بن عیسی بن عبید الیقطینی عن القاسم بن یحیی عن جده الحسن بن راشد عن أبی‌بصیر و محمد بن مسلم عن أبی‌عَبْدِاللهِj قالَ حَدَّثَنی أبی عَنْ جَدّی عَن آبائِهِ: «أنَّ أمیرَالْمُؤْمِنینَj عَلَّمَ أصْحابَهُ فی مَجْلِسٍ واحِدٍ أرْبَعَمِائَةِ بابٍ مِمّا یُصْلِحُ لِلْمُسْلِمِ فی دینِهِ وَ دُنْیاهُ، قال: «. . . إذا أرادَ أحَدُکُمْ حاجَةً، فَلْیُبَکِّرْ فی طَلَبِها یَوْمَ الْخَمیسِ، فَإنَّ رَسولَ اللهِp قالَ: «اللهُمَّ بارِکْ لِاُمَّتی فی بُکورِها یَوْمَ الْخَمیسِ.» وَ لْیَقْرَأْ إذا خَرَجَ مِنْ بَیْتِهِ الْآیاتِ مِنْ آخِرِ آلِ عِمْرانَ وَ آیَةَ الْکُرْسیِّ وَ إنّا أنْزَلْناهُ وَ اُمَّ الْکِتابِ فَإنَّ فیها قَضاءً لِحَوائِجِ الدُّنْیا وَ الْآخِرَة . . .»»
* ترجمه:
ابوعبدالله (امام صادق)j از پدران بزرگوارشان روایت کرده‌اند که امیر مؤمنانj در مجلسی اصحاب خود را از چهارصد باب که دین و دنیای فرد مسلمان را اصلاح می‌کند، آگاه کرده، فرمودند: «. . . هنگامی که یکی از شما حاجتی داشت، بامداد پنچ‌شنبه در طلب آن برخیزد چرا که رسول اللهp فرمودند: «بارالها! در بامداد پنج‌شنبه برای امت من برکت قرار ده.» و هنگامی که از خانه خارج شد، آیات آخر سوره آل عمران و آیة الکرسی و (سوره) انا انزلناه و (سوره) ام الکتاب را بخواند که در آن برآورده شدن حاجات دنیا و آخرت است . . .»
* بررسی سند:
این حدیث را شیخ صدوق از پدرش از سعد بن عبدالله از محمد بن عیسی الیقطینی از قاسم بن یحیی از جدش، حسن بن راشد از ابوبصیر الاسدی و محمد بن مسلم از امام صادقj روایت کرده است.
حسن بن راشد به واسطه توثیق می‌شود و محمد بن عیسی الیقطینی نیز هر چند از ضعفا بسیار روایت می‌کرده و به مراسیل اعتماد داشته، اما بر خودش طعنی نیست و ثقه است و با توجه به این‌که بعد از او قاسم بن یحیی قرار دارد، اشکالی در سند ایجاد نمی‌کند. سایرین هم همه از اجلای ثقات بوده و در نتیجه حدیث معتبر است.
* شرح:
– ابن شعبه الحرانی که از محدثین قرن چهارم است، در کتاب تحف العقول (ص ۱۱۳) شبیه این روایت را به صورت مرسل ذکر کرده و به جای آیات آخر سوره آل عمران، آیه «إنَّ فی خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأرْضِ وَ اخْتِلافِ اللیْلِ وَ النَّهارِ» تا «إنَّکَ لا تُخْلِفُ الْمیعادَ» را که آیات ۱۹۰ تا ۱۹۶ این سوره مبارکه می‌باشد را ذکر کرده است. البته از آن‌جا که این روایت مرسل می‌باشد، نمی‌تواند مبنا قرار گیرد خصوصاً آن‌که در روایت معتبر ما، آیات آخر سوره آل عمران آمده است و اگر قرآن فعلی را که مورد اجماع مسلمین است در نظر بگیریم، آیات مورد نظر ابن شعبه، آیات پایانی سوره آل عمران نیست.
– با توجه به شواهد و قرائن قاعدتاً منظور از آیة الکرسی تنها آیه ۲۵۵ سوره بقره یعنی آیه «اللهُ لا إلهَ إلاَّ هُوَ الْحَیُّ الْقَیّومُ لا تَأْخُذُهُ سِنَةٌ وَ لا نَوْمٌ لَهُ ما فی السَّماواتِ وَ ما فی الْأرْضِ مَنْ ذَا الَّذی یَشْفَعُ عِنْدَهُ إلاَّ بِإذْنِهِ یَعْلَمُ ما بَیْنَ أیْدیهِمْ وَ ما خَلْفَهُمْ وَ لا یُحیطونَ بِشَیْ‌ءٍ مِنْ عِلْمِهِ إلاَّ بِما شاءَ وَسِعَ کُرْسیُّهُ السَّماواتِ وَ الْأرْضَ وَ لا یَؤُدُهُ حِفْظُهُما وَ هُوَ الْعَلیُّ الْعَظیمُ» است که ذیل آن آیه در این‌باره سخن خواهیم گفت.
– منظور از سوره انا انزلناه نیز سوره مبارکه قدر است.
– بنا به درخواست نبی مکرم اسلامp، الله تبارک و تعالی در بامداد پنج‌شنبه برای امت ایشان برکت قرار داده است.
– کسی که می‌خواهد به حاجت خود برسد و کاری را انجام دهد، بهتر است که بامداد پنج‌شنبه از خواب برخواسته و برای انجام آن کار اقدام کند و هنگامی که از خانه خارج شد، به دستور العمل مذکور عمل نماید.
– طبیعی است که قرار نیست اگر کسی دستور موجود در روایت را انجام داد، حتماً به حاجت خود برسد، چرا که به واسطه عقل و نقل، در برآورده شدن حاجات مسائل متعددی تأثیر داشته و نکات مختلفی مطرح است که در آینده، هنگام بحث پیرامون دعا و حاجت، به آن‌ها خواهیم پرداخت. در این‌جا فقط به این نکته اشاره کنم که انجام این‌گونه دستورالعمل‌ها، ضمن اظهار بندگی به درگاه الله تعالی که اصل مطلب است، احتمال رسیدن به آن خواسته را به میزان قابل ملاحظه‌ای افزایش می‌دهد.
(استاد ریاحی در پایان این روایت، توضیحاتی درباره محمد بن عیسی بن عبید دادند که علاقه‌مندان می‌توانند مطالب مربوط به این قسمت را با کلیک روی نام او مطالعه کنند.)
و صلی الله علی محمد و آل محمد
