رجال و درایه - جلسه ۶۷

$

* فایده هفتم: حدیث ناسخ و منسوخ

یکی از مسائلی که درباره روایات مطرح می‌شود، این است که احادیث هم مانند قرآن ناسخ و منسوخ دارند.

البته در این‌که آیات ناسخ و منسوخی وجود داشته یا نه شکی نیست و فریقین بر این اتفاق دارند که بعضی از آیات الهی ناسخ بعضی دیگر بوده‌اند.

وجود ولو یک مثال می‌تواند ادعای ما را ثابت کند و از آن‌جایی که بحث ما در این‌جا پرداختن به جزئیات و فروعات ناسخ و منسوخ در آیات قرآن نیست، فعلا به اختصار به چند نمونه آن اشاره می‌کنیم.

– تغییر قبله: مسلمانان در ابتدا بنا بر دستور الهی رو به بیت‌المقدس نماز می‌گزاردند، اما بعد از ماجراهایی و با نزول آیه ۱۴۴ سوره بقره که می‌فرماید: «قَدْ نَرَی تَقَلُّبَ وَجْهِکَ فیِ السَّماءِ فَلَنوَلّیَنَّکَ قِبْلَهً تَرْضَئها فَوَلّ‌ِ وَجْهَکَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ وَ حَیْثُ ما کُنتُمْ فَوَلّواْ وُجوهَکُمْ شَطْرَهُ وَ إنَّ الَّذینَ اوتواْ الْکِتابَ لَیَعْلَمونَ أنَّهُ الْحَقُّ مِن رَّبِّهِمْ وَ ما اللهُ بِغافِلٍ عَمّا یَعْمَلونَ»، دستور آمد که باید رو به کعبه نماز بخوانند.

مسجدی که در آن نیمی از نماز ظهر رو به بیت‌المقدس و نیمی دیگر رو به کعبه بود، به نام مسجد ذوقبلتین مشهور است که هم‌اکنون نیز مسجدی به همین نام در مدینه وجود دارد.

– نسخ عدم هم‌بستری در ماه رمضان: در ابتدا دستور الهی بر این بود که مسلمانان در کل ماه رمضان اجازه هم‌بستری با همسران خود را ندارند که الله تعالی با نزول آیه ۱۸۷ سوره بقره که فرمود: «اُحِلَّ لَکُمْ لَیْلَهَ الصّیامِ الرَّفَثُ إلیَ نِسائکُمْ هُنَّ لِباسٌ لَّکُمْ وَ أنتُمْ لِباسٌ لَّهُنَّ عَلِمَ اللهُ أنَّکُمْ کُنتُمْ تَخْتانونَ أنفُسَکُمْ فَتابَ عَلَیْکُمْ وَ عَفا عَنکُمْ فَألَنَ باشِروهُنَّ وَ ابْتَغواْ ما کَتَبَ اللهُ لَکُمْ وَ کُلواْ وَ اشْرَبواْ حَتیَ یَتَبَیَّنَ‌َ لَکُمُ الْخَیْطُ الْأبْیَضُ مِنَ الْخَیْطِ الْأسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ ثُمَّ أتِمّواْ الصّیامَ إلیَ الَّیْلِ وَ لا تُباشِروهُنَّ وَ أنتُمْ عَکِفونَ فیِ الْمَساجِدِ تِلْکَ حُدودُ اللهِ فَلا تَقْرَبوها کَذالِکَ یُبَیِّنِ‌ُّ اللهُ ءایاتِهِ لِلنّاسِ لَعَلَّهُمْ یَتَّقونَ»، این اجازه را به ایشان داد که این کار در شب‌های ماه رمضان، مجاز است.

– نسخ ممنوعیت خوردن و آشامیدن پس از خواب در ماه رمضان: از جمله دستورات الهی بر این بود که بعد از اذان مغرب، در ماه رمضان، اگر کسی بخوابد، دیگر اجازه خوردن و آشامیدن ندارد و تا مغرب روز بعد باید امساک کند که با نزول همان آیه ۱۸۷ سوره بقره که عرض شد، این حکم نیز نسخ شد.

برخی نیز احکام تدریجی مانند تحریم شراب را نیز جزء نسخ دانسته‌اند که خالی از وجه نیست.

این‌ها که ذکر شد نسخ‌های قرآنی است و هر کدام فلسفه‌ای دارد که إن شاء الله ذیل مباحث مربوطه بررسی خواهیم کرد.

ادامه بحث بماند برای جلسه آینده إن شاء الله.

و صلی الله علی محمد و آله