شرط مرد بودن در مرجع تقلید - جلسه ۷
$
* روایت دوم: روایت محمد بن سنان
۲/۲- (علل الشرائع، ص ۳۷۱): حَدَّثَنا عَلیُّ بْنُ أحْمَدَe قالَ حَدَّثَنا مُحَمَّدُ بْنُ أبی‌عَبْدِاللهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إسْماعیلَ عَنْ عَلیِّ بْنِ الْعَبّاسِ قالَ حَدَّثَنا الْقاسِمُ بْنُ الرَّبیعِ الصَّحّافُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنانٍ أنَّ أباالْحَسَنِ الرِّضاj کَتَبَ إلَیْهِ فیما کَتَبَ مِنْ جَوابِ مَسائِلِهِ: «عِلَّةُ إعْطاءِ النِّساءِ نِصْفَ ما یُعْطَی الرِّجالُ مِنَ الْمیراثِ، لِأنَّ الْمَرْأةَ إذا تَزَوَّجَتْ أخَذَتْ وَ الرَّجُلُ یُعْطی، فَلِذَلِکَ وُفِّرَ عَلَی الرِّجالِ وَ عِلَّةٌ اُخْرَی فی إعْطاءِ الذَّکَرِ مِثْلَیْ ما تُعْطَی الْاُنْثَی، لِأنَّ الْاُنْثَی فی عیالِ الذَّکَرِ، إنِ احْتاجَتْ وَ عَلَیْهِ أنْ یَعولَها وَ عَلَیْهِ نَفَقَتُها وَ لَیْسَ عَلَی الْمَرْأةِ أنْ تَعولَ الرَّجُلَ وَ لا تُؤْخَذُ بِنَفَقَتِهِ إنِ احْتاجَ، فَوُفِّرَ عَلَی الرَّجُلِ لِذَلِکَ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللهِ تَعالَی «الرِّجالُ قَوّامونَ عَلَی النِّساءِ بِما فَضَّلَ اللهُ بَعْضَهُمْ عَلی بَعْضٍ وَ بِما أنْفَقوا مِنْ أمْوالِهِم».
* ترجمه: محمد بن سنان (روایت کرد که) ابوالحسن (امام) رضاj نوشت به سوی او درباره آن‌چه نوشت از جوای مسئله‌هایش: «علت اعطای (به) زنان، نصف آن‌چه اعطا می‌شود مردان را از میراث، برای این است که زن چون اعطا کند، می‌گیرد، در حالی که مرد عطا می‌کند. پس به این (دلیل) بیش‌تر شد بر مردان و علت دیگر در اعطای مرد، دو برابر آن چه به زن اعطا می‌شود، برای این است که زن در خانواده مرد است، اگر نیاز پیدا کند، بر او است که او را اداره کند و بر او است نفقه او، در حالی که نیست بر زن که اداره کند مرد را و نَه این‌که نفقه او را بدهد، چنان‌چه نیاز پیدا کرد، پس زیاد شد بر مرد برای این و آن است کلام الله تعالی: «الرِّجالُ قَوّامونَ عَلَی النِّساءِ بِما فَضَّلَ اللهُ بَعْضَهُمْ عَلی بَعْضٍ وَ بِما أنْفَقوا مِنْ أمْوالِهِم».»
* بررسی سند: این حدیث به چند طریق روایت شده است که بررسی کی‌کنیم.
- مرحوم شیخ صدوق در علل الشرائع از علی بن احمد بن محمد بن عمران الدقاق از محمد بن جعفر الاسدی از محمد بن اسماعیل البرمکی از علی بن عباس الجزارینی از قاسم بن ربیع الصحاف از محمد بن سنان که هر چند تعدادی از رجال سند این روایت از ثقات درجه یک و درجه دو هستند، اما قاسم بن ربیع الصحاف مهمل است و مهم‌تر این‌که علی بن عباس الجزارینی بسیار ضعیف و محمد بن سنان هم از مشاهیر کذابون است.
- شیخ صدوق حدیث را به طریق خود در الفقیه به محمد بن سنان هم روایت کرده است که هم طریقش معتبر نیست و هم خود محمد سنان مشکل دارد. الفقیه (ح ۵۷۵۵)
- جناب شیخ شبیه این حدیث را به صورت مفصل‌تر در عیون أخبار الرضاj (ج ۲، ص ۸۸)، به سه طریق روایت کرده است که هر سه طریق، حداقل به واسطه محمد بن سنان معتبر نیست.
* بررسی متن: انتساب این حدیث هم به امام معصوم معتبر نیست، لذا نمی‌توان به جزء و کل آن استناد کرد، مگر مواردی که به قرینه‌ای ثابت می‌شوند، اما اگر کسی آن را معتبر بداند، نتیجه‌اش مؤید برداشت ما از قرآن است و این‌که «الرجال قوامون علی النساء» در بیان رابطه زن و شوهر است و نَه زنان و مردان یا جنس مرد نسبت به جنس زن، آن هم رابطه مسؤولیت و نَه رابطه ریاست.
و صلی الله علی محمد و آله
