ذکر کثیر - جلسه ۴
$
** آیه دوم: سوره انفال، آیه ۴۵
* متن آیه: یا أیُّها الَّذینَ آمَنوا إذا لَقیتُمْ فِئَةً فَاثْبُتوا وَ اذْکُروا اللهَ کَثیراً لَعَلَّکُمْ تُفْلِحونَ.
* ترجمه: ای کسانی که ایمان آورده‌اید، هنگامی که گروهی را برخورد کردید، پس ثابت قدم باشید و الله را بسیار یاد کنید، باشد که رستگار شوید.
* شرح و بیان:
این آیه و آیات قبل و بعد آن مربوط به ماجرای جنگ بدر است که اولین رویارویی جدی مسلمانان با کفار در قالب نبردی رسمی است. بنا بر گزارش‌های تاریخی، این جنگ در ۱۷ رمضان سال دوم هجری واقع شده است.
در این جنگ تعداد مسلمانان بسیار اندک و بنا بر روایات معتبر تنها ۳۱۳ نفر با تسلیحات و امکاناتی بسیار اندک بود، در حالی که تعداد مشرکان را ۹۵۰ نفر با تسلیحات و تجهیزات کامل ذکر کرده‌اند.
ماجرای جنگ بدر که در قرآن به نام یوم الفرقان یعنی زمان جدایی حق از باطل نامیده شده است، در آیات ۱۲، ۱۳ و ۱۲۳ تا ۱۲۷ سوره آل عمران، آیات ۷۷ و ۷۸ سوره نساء و آیات ۱ تا ۱۹، ۳۶ تا ۵۱ و ۶۷ تا ۷۱ سوره انفال بیان شده است که فعلاً از بیان آن خودداری می‌کنیم.
الله تعالی در ضمن دستوراتی که درباره این جنگ به مسلمانان می‌دهد، دستورات کلی را نیز بیان می‌فرماید که از جمله آن همین آیه است که هرگاه با گروهی از مخالفان، اگر چه تعدادشان بسیار بود، برخورد کردید، ثابت قدم بوده و الله را بسیار یاد کنید، باشد که رستگار شوید.
در آینده خواهیم دید که از مصادیق ذکر کثیر که الله تعالی در گرفتاری‌های سخت و از جمله مقابله با دشمنان اسلام به آن فرمان داده چیست.
** آیه سوم: سوره طه، آیه ۳۴
* متن آیه: وَ نَذْکُرَکَ کَثیرا.
* ترجمه: و تو را بسیار یاد کنیم.
* شرح و بیان:
این آیه بخشی از سخنان حضرت موسیj به هنگام مأمور شدن از جانب الله عز و جل به سوی بنی‌اسرائیل و قبطیان از جمله فرعونیان است.
این ماجرا از آیه ۹ این سوره تا آیه ۹۸ ادامه داشته و بیان مفصلی از ماجراهای حضرت موسیj، بنی‌اسرائیل و فرعونیان است.
البته الله تعالی ماجرای این پیامبر بزرگ الهی و قوم او را در آیات متعددی از سوره‌های مختلف بیان کرده است که فعلاً از بحث ما خارج است.
در بحث مورد نظر ما بعد از آن‌که حضرت موسیj مأمور ابلاغ دستورات الهی و هدایت قوم خود شد، به الله تعالی عرض کرد: «قالَ رَبِّ اشْرَحْ لی صَدْری وَ یَسِّرْ لی أمْری وَ احْلُلْ عُقْدَةً مِنْ لِسانی یَفْقَهوا قَوْلی وَ اجْعَلْ لی وَزیراً مِنْ أهْلی هارونَ أخی. اشْدُدْ بِهِ أزْری وَ أشْرِکْهُ فی أمْری کَیْ نُسَبِّحَکَ کَثیراً وَ نَذْکُرَکَ کَثیراً إنَّکَ کُنْتَ بِنا بَصیراً». یعنی «گفت: «پروردگارا! سینه‌ام را گشاده کن و کارم را برایم آسان فرما و گره از زبانم بگشا تا سخنم را عمیق بفهمند و برای من وزیری از خانواده‌ام قرار ده، برادرم هارون را. پشتم را به او قوی گردان و در کارم شریکش فرما، باشد که تو را بسیار تسبیح گوییم و بسیار تو را یاد کنیم، به یقین که تو بر ما همیشه بینایی.»»
می‌بینیم که در این آیات حضرت موسیj خود و برادرش هارونj را در قبال انتخاب هارونj جهت همراهی و معاونت توسط الله تعالی، متعهد به تسبیح و ذکر کثیر می‌کند و این نشان از اهمیت این دو موضوع دارد.
در این‌جا نیز از فرصت استفاده کرده و چند نکته درباره این آیات عرض کنم.
– زمانی که حضرت موسیj مأمور به ابلاغ دستور الهی می‌شود، آن را پذیرفته و جهت اطمینان قلبی و سهولت در کارش، از الله تعالی درخواست‌هایی مطرح می‌کند که عبارتند از: شرح صدر، ساده شدن کار برای او، برداشته شدن گره از زبانش تا سخنش کاملاً قابل فهم باشد و انتخاب جانشینی که خودشان پیش‌نهاد می‌دهند.
– شرح صدر به معنای سینه گشاده و کنایه از قدرت تحمل سختی‌ها و شدائد است که در همه امور خصوصاً کارهای سخت و حساس مانند رهبری و هدایت جامعه اهمیت بسیار دارد.
– شیوایی و رسایی سخن در بسیاری از امور خصوصاً هدایت افراد در مسیر درست، اهمیت به سزایی دارد. چه بسا افرادی مطلبی را درست و کامل فهمیده‌اند، اما از آن جایی که قدرت بیان مناسبی ندارند، در کار خود موفقیت لازم را ندارند.
– همراه داشتن یار و همراه نیز در انجام همه امور بسیار اهمیت دارد، خصوصاً وقتی این همراه از نزدیکان فرد بوده و علاوه بر اعتقاد به راهی که قرار است طی شود، شناخت مناسبی از رهبر و اهداف و برنامه‌های او داشته باشد که حضرت موسیj برای این مورد، برادر خود هارونj را پیش‌نهاد می‌کند و مورد پذیرش الله عز و جل قرار می‌گیرد. درباره این آیه مطالب بسیاری است که إن شاء الله در بحث مستقلی عرض خواهد شد.
– وزر به معنای بار سنگین است و وزیر کسی است که بخش مهمی از بارهای سنگین امور را به دوش می‌کشد و مولای خود را یاری می‌کند.
و صلی الله علی محمد و آله
