$
* ذکر کثیر از موارد مکارم اخلاق است
۴/۴ (…)- معانی الأخبار (ص ۱۹۱): حدثنا أبیe قال حدثنا سعد بن عبدالله عن أحمد بن محمد عن أبیه عن النضر بن سوید عن القاسم بن سلیمان عن جراح المدائنی قال: «قالَ لی أبوعَبْدِاللهِj: «أ لا أُحَدِّثُکَ بِمَکارِمِ الْأخْلاقِ؟» قُلْتُ: «بَلَی!» قالَ: «الصَّفْحُ عَنِ النّاسِ وَ مُؤاساةُ الرَّجُلِ أخاهُ فی مالِهِ وَ ذِکْرُ اللهِ کَثیراً.»
* ترجمه:
جراح المدائنی روایت کرد: «ابوعبدالله (امام صادق)j به من فرمودند: «آیا تو را به مکارم اخلاق حدیث کنم؟» عرض کردم: «آری!» فرمودند: «نادیده گرفتن از مردم و همیاری فرد برادرش را در مالش و ذکر بسیار الله.»»
* بررسی سند:
این حدیث را شیخ صدوق از پدرش از سعد بن عبدالله از احمد بن محمد بن عیسی از پدرش از نضر بن سوید از قاسم بن سلیمان از جراح المدائنی روایت کرده است که همه این افراد از ثقات میباشند و در نتیجه انتساب آن به معصومj معتبر است.
* شرح:
– امامj در این حدیث، سه مورد از مکارم اخلاق را نام بردهاند که دو مورد اول جنبه اجتماعی داشته و مورد سوم، ابتداء جنبه فردی دارد و البته نتیجه آن در امور اجتماعی هم ظهور و بروز پیدا میکند، لذا میبینیم که مکارم اخلاق، صرفاً مربوط به رابطه بین بندگان نیست، بلکه رابطه انسان با الله تعالی را نیز در بر میگیرد.
– در ضمن مواردی که از زمره مکارم اخلاق، در روایات معتبر ما ذکر شده است، بسیار است که در جای خود مفصلاً عرض خواهم کرد.
* صد بار سبحان الله از مصادیق ذکر کثیر است
۵/۵ (…)- ثواب الأعمال (ص ۱۲): حدثنی محمد بن موسی بن المتوکل قال حدثنی علی بن الحسین السعدآبادی عن أحمد بن أبیعبدالله عن ابن فضال عَنْ یونُسَ بْنِ یَعْقوبَ قالَ: «قُلْتُ لِأبیعَبْدِاللهِj: «مَنْ قالَ سُبْحانَ اللهِ مِائَةَ مَرَّةٍ، کانَ مِمَّنْ ذَکَرَ اللهَ کَثیراً؟» قالَ: «نَعَمْ»».
* ترجمه:
یونس بن یعقوب روایت کرد: «به ابوعبدالله (امام صادق)j عرض کردم: «کسی که صد مرتبه سبحان الله گوید، از کسانی باشد که الله را بسیار ذکر کرده است؟» فرمودند: «آری!»»
* بررسی سند:
این حدیث را شیخ صدوق از محمد بن موسی بن متوکل از علی بن حسین السعدآبادی از احمد بن محمد بن خالد البرقی از حسن بن علی بن فضال از یونس بن یعقوب روایت کرده است که همه این افراد مستقیم یا غیر مستقیم توثیق شده و احمد بن محمد بن خالد نیز مشکلی در سند این حدیث ایجاد نمیکند.
* شرح:
– در این روایت به صراحت بیان شده است که صد بار الله تعالی را تسبیح کردن، از مصادیق ذکر کثیر است.
– سؤال اولی که در اینجا مطرح میشود این است که عدد صد در اینجا عدد واقعی است یا از باب کثرت است که حقیر نتوانستم یکی را بر دیگری ترجیح دهم.
– دو سؤال دیگر این است که آیا این تسبیح حتماً باید به زبان باشد و نیز آیا به صرف تسبیح گفتن الله تعالی کافی است یا نیاز به مکملهایی دارد که نکاتی پیش از این عرض شد و نکاتی را هم پس از پایان یافتن احادیثی که در معرفی مصادیق ذکر کثیر روایت میکنیم، عرض خواهیم کرد.
و صلی اله علی محمد و آله