ذکر کثیر - جلسه ۱۲

$

* سخنی پیرامون تسبیح و معنای آن

یکی از معانی مشتقات سبح که فعلاً مورد نظر ما است، تقدیس و تنزیه است. تقدیس یعنی مقدس شمردن و تنزیه یعنی پاک دانستن از هر گونه بدی و نقص کوچک و بزرگی.

مرحوم صدوق در معانی الأخبار (ص ۹) از محمد بن حسن بن احمد بن ولید از محمد بن حسن الصفار از محمد بن حسین بن ابی‌الخطاب از علی بن اسباط از سلیم بن عمران که همگی جزء ثقات ما می‌باشند، روایت کرده است که هشام بن سالم که او نیز اجلای اصحاب امام صادقj است، گفت: «سَأَلْتُ أباعَبْدِاللهِj عَنْ قَوْلِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَ: «سُبْحانَ اللهِ»، مَا یَعْنِی بِهِ؟ قَالَ: «تَنْزِیهٌ»». یعنی «از ابوعبدالله (امام صادق)j درباره سخن الله عز و جل: «سبحان الله» سؤال کردم که منظور چیست؟ فرمودند: «پاک دانستن از هر گونه بدی و ناشایستی»».

و باز هم ایشان در معانی الأخبار (ص ۹) از علی بن ابراهیم بن هاشم از محمد بن عیسی بن عبید از یونس بن عبدالرحمن از هشام بن عبدالملک روایت کرده است: «سَألْتُ أباعَبْدِاللهِj عَنْ مَعْنَی «سُبْحانَ اللهِ». فَقالَ: «أنَفَةٌ لِلّهِ». یعنی «از ابوعبدالله (امام صادق)j درباره معنای «سبحان الله» سؤال کردم. پس فرمودند: «منزه داشتن برای الله است.»»

در سند این حدیث، محمد بن عیسی بن عبید اشکالی ایجاد نکرده و هشام بن عبدالملک نیز به واسطه اعتماد یونس بن عبدالرحمن توثیق می‌شود.

تسبیح الله تعالی یعنی آن‌که فرد، الله تعالی را از هر گونه بدی و آن‌چه شایسته الوهیت او نیست، پاک بداند و به آن اعتقاد کامل داشته باشد که در این صورت در قول و فعل او ظهور و بروز پیدا می‌کند.

مشتقات این ریشه در قرآن ۹۲ بار در ۴۹ سوره و ۸۷ آیه تکرار شده، اما همه آن‌ها در معنای مورد بحث ما به کار نرفته است.

* تسبیحات حضرت صدیقه کبریh از مصادیق ذکر کثیر است (۱)

۸/۸ (۸۶۵۱)- الکافی (ح ۳۲۰۱): محمد بن یحیی عن أحمد بن محمد بن عیسی عن علی بن الحکم عن سیف بن عمیرة عن بکر بن أبی‌بکر عن زرارة بن أعین عَنْ أبی‌عَبْدِاللهِj قالَ: «تَسْبیحُ فاطِمَةَ الزَّهْراءِh مِنَ الذِّکْرِ الْکَثیرِ الَّذی قالَ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ: «اذْکُروا اللهَ ذِکْراً کَثیراً»».

عنه عن علی بن الحکم عن سیف بن عمیرة عن أبی‌أسامة زید الشحام و منصور بن حازم و سعید الأعرج عن أبی‌عبداللهj مثله.

* ترجمه:

ابوعبدالله (امام صادق)j فرمودند: «تسبیح فاطمه زهراh از ذکر کثیری است که الله عز و جل فرموده است: «اذکروا الله ذکراً کثیراً»».

* بررسی سند:

این حدیث را ثقةالاسلام الکلینی به دو طریق روایت کرده است.

۱- به واسطه محمد بن یحیی العطار از احمد بن محمد بن عیسی از علی بن حکم از سیف بن عمیرة از بکر بن ابی‌بکر که در بعضی نسخ بکار بن ابی‌بکر آمده، از زرارة بن اعین که همه رجال این طریق از ثقات می‌باشند، مگر بکر بن ابی‌بکر که او هم به واسطه اعتماد سیف بن عمیرة توثیق می‌شود.

۲- در طریق دوم، ضمیر «ه» به احمد بن محمد بن عیسی بر می‌گردد، لذا این طریق عبارت است از محمد بن یحیی العطار از احمد بن محمد بن عیسی از علی بن حکم از سیف بن عمیرة از ابواسامة، زید الشحام و منصور بن حازم و سعید الاعرج که در این طریق همه افراد از ثقات می‌باشند.

نتیجه آن که هر چند هر دو طریق بر مبنای ما معتبر است، اما طریق دوم بلاخلاف معتبر می‌باشد.

* شرح:

– امامj در این روایت به صراحت بیان می‌فرمایند که یکی از مصادیق ذکر کثیر در آیه ۴۱ سوره احزاب، تسبیحات حضرت صدیقه کبریh می‌باشد.

– البته در این روایت بیان نشده است که کیفیت این تسبیحات چگونه است، ولی در روایات دیگری کیفیت آن نیز مشخص شده که بر دو نوع است. یک نوع که بین شیعیان مشهور شده است و نوع دومی که علی رغم اعتبارش، مشهور نشده است و ما هر دوی آن‌ها را روایت خواهیم کرد.

و صلی الله علی محمد و آله