ذکر کثیر - جلسه ۱۹

$

* تسبیحات حضرت صدیقه کبریh از مصادیق ذکر کثیر است (۲)

۱۸/۱۸ (۸۶۶۱)- تأویل الآیات (ص ۴۴۶): و قال أیضا حدثنا الحسین بن أحمد عن محمد بن عیسی عن یونس عَنْ إسْماعیلَ بْنِ عَمّارٍ قالَ: «قُلْتُ لِأبی‌عَبْدِاللهِj: «قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَ: «اذْکُروا اللهَ ذِکْراً کَثیراً»، ما حَدُّهُ؟» قالَ: «إنَّ رَسولَ اللهِp عَلَّمَ فاطِمَةَh أنْ تُکَبِّرَ أرْبَعاً وَ ثَلاثینَ تَکْبیرَةً وَ تُسَبِّحَ ثَلاثاً وَ ثَلاثینَ تَسْبیحَةً وَ تُحَمِّدَ ثَلاثاً وَ ثَلاثینَ تَحْمیدَةً. فَإذا فَعَلْتَ ذَلِکَ بِاللَّیْلِ مَرَّةً وَ بِالنَّهارِ مَرَّةً فَقَدْ ذَکَرْتَ اللهَ کَثیراً.»»

* ترجمه:

اسماعیل بن عمار روایت کرد: «به ابوعبدالله (امام صادق)j عرض کردم: «سخن الله عز و جل: «اذکروا الله ذکراً کثیراً» مرزش چیست؟» فرمودند: «به یقین رسول اللهp به فاطمهh آموخت که سی و چهار بار از باب تکبیر، تکبیر گفته شود و سی و سه بار از باب تسبیح، تسبیح گفته شود و سی و سه بار از باب حمد، حمد گفته شود. پس چنان‌چه آن را یک بار در شب و یک بار در روز انجام دادی، پس به یقین الله را بسیار ذکر کرده‌ای.»»

* بررسی سند:

در رابطه با سند این حدیث توجه به این نکات مفید فایده است. إن شاء الله.

۱- این حدیث را سید شرف الدین، علی الحسینی الاسترآبادی از محدثین و مفسرین قرن دهم از کتب تأویل ما نزل فی النبی و آلهb، تأویل ما نزل فی شیعتهم و تأویل ما نزل فی اعدائهم نوشته ابی‌عبدالله، محمد بن عباس بن علی بن مروان بن ماهیار البزاز معروف به ابن الحجام از حسین بن احمد المالکی از محمد بن عیسی بن عبید از یونس بن عبدالرحمن از اسماعیل بن عمار الصیرفی روایت کرده است.

۲- قال ابتدای حدیث نیز به محمد بن عباس بر می‌گردد که مرحوم نجاشی او را ثقة عین، سدید و کثیر الروایه معرفی کرده و شیخ الطائفه نیز کتب متعددی از او را در الفهرست خود نام می‌برد.

۳- حسین بن احمد بن عبدالله بن وهب المالکی ابتدا در زمره مجهولین است، اما به واسطه اعتماد ابراهیم بن هاشم، محمد بن عباس بن ماهیار، حسین بن محمد بن فرزدق، علی بن حسین بن بابویه، پدر شیخ صدوق و محمد بن همام توثیق می‌شود.

۴- یونس بن عبدالرحمن و اسماعیل بن عمار نیز از ثقات بوده و درباره محمد بن عیسی بن عبید هم در پایان همین روایت مطالبی را عرض خواهیم کرد و خواهیم دید که وجود او در سند این روایت خللی وارد نمی‌کند.

خلاصه آن‌که سند این حدیث معتبر و انتساب این فرمایشات به امام صادقj قابل قبول است.

البته تذکر این نکته هم مهم است که ممکن است کسی در انتساب کتاب محمد بن عباس که در اختیار صاحب تأویل الآیات بوده، تشکیک کند که در این صورت حدیث، غیر معتبر می‌شود و به همین جهت هم هست که دو روایت این کتاب را در پایان این بخش از احادیث روایت کردیم. البته از آن‌جایی که اهل علم و تحقیق انتساب کتاب موجود در اختیار سید شرف الدین را معتبر می‌دانند، ما هم به آن اعتماد می‌کنیم، مگر خلاف آن اثبات شود.

* شرح:

– امامj در تبیین ذکر کثیر در آیه ۴۱ سوره احزاب، تسبیحات حضرت صدیقه کبریh را از مصادیق ذکر کثیر دانسته و کیفیت آن را نیز بیان می‌فرمایند.

– یکی از نکات قابل توجه در این روایت قیدی است که امامj بر تکبیر و تسبیح و تحمید الله تعالی قرار می‌دهند که تکبیر از باب بزرگ‌داشت، تسبیح از باب تسبیح و تحمید از باب حمد است و معلوم می‌شود که هر چند بیان این عبارات اولین گام در ذکر کثیر است، اما به تنهایی کفایت نمی‌کند و لازم است که معنای آن مد نظر قرار داشته و از لقلقه زبان بودن خارج شود.

– شبیه این مطلب در حدیث منسوب به نبی مکرم اسلامp است که فرمودند: «قولوا لا اله الله تفلحوا» که بر همه اهل علم واضح است که صرف گفتن عبارت لا اله الا الله، موجب رستگاری نمی‌شود. بلکه آن‌چه موجب رستگاری می‌شود، قائل بودن به لا اله الا الله است که طبیعتاً باید سعی شود تا در همه شؤون زندگی انسان نمود پیدا کند. به عبارت دیگر این عبارت باید به این‌گونه معنا شود که به لا اله الا الله قائل شوید تا رستگار شوید و این مطالب مهمی است که باید به آن توجه شود و الا کثیری از افراد از جمله خلفای غاصب اولیه، صحابه خائن حضرت رسول اللهp، معاویه، یزید و هم چنین خلفای جنایتکار اموی و عباسی و بسیاری دیگر از فاسقان و فاجران و … و حتی ابلیس ملعون بارها این عبارت شریفه را بیان کرده‌اند، اما معلوم است که موجب رستگاری ایشان نشده و نمی‌شود.

– شبیه این مطلب در ذکر فضائل حضرت امیر مؤمنانj یا گریه بر حضرت سیدالشهداj نیز هست که صرف بیان آن‌ها یا گریستن بر ایشان، موجب رستگاری انسان نمی‌شود، بلکه آن‌چه موجب رستگاری است، بیان فضیلت یا گریستنی است که در زندگی فرد مؤثر بوده و او را به بندگی الله تعالی نائل کند که این خود بحث مفصلی است و بارها در مباحث دیگر عرض شده است.

و صلی الله علی محمد و آله