ذکر کثیر - جلسه ۲۳
$
* معنای اتم و اکمل ذکر الله چیست؟ (۴)
۲۳/۲۳ (…)- معانی الأخبار (ص ۱۹۲): حدثنا محمد بن موسی بن المتوکل۰ قال حدثنا عبدالله بن جعفر الحمیری عن أحمد بن محمد بن عیسی عن الحسن بن محبوب عن هشام بن سالم عن زرارة عَنِ الْحُسَیْنِ الْبَزّازِ قالَ: «قالَ لی أبوعَبْدِاللهِj: «أ لا أُحَدِّثُکَ بِأشَدِّ ما فَرَضَ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَی خَلْقِهِ؟» قُلْتُ: «بَلَی!» قالَ: «إنْصافُ النّاسِ مِنْ نَفْسِکَ وَ مُؤاساتُکَ لِأخیکَ وَ ذِکْرُ اللهِ فی کُلِّ مَوْطِنٍ. أما إنّی لا أقولُ: «سُبْحانَ اللهِ وَ الْحَمْدُ اللهُ وَ لا إلَهَ إلّا اللهُ وَ اللهُ أکْبَرُ» وَ إنْ کانَ هَذا مِنْ ذاکَ وَ لَکِنْ ذِکْرُ اللهِ فی کُلِّ مَوْطِنٍ إذا هَجَمْتَ عَلَی طاعَةٍ أوْ مَعْصیَةٍ»».
* ترجمه:
حسین البزاز روایت کرد: «ابوعبدالله (امام صادق)j به من فرمودند: «تو را از مهم‌ترین چیزی که الله عز و جل بر خلقش واجب کرده است، حدیث کنم؟» عرض کردم: «آری!» فرمودند: «رعایت انصاف مردم نسبت به خودت و هم‌یاری نسبت به برادرانت و ذکر الله در همه موقعیت‌ها. بدان که به یقین نمی‌گویم: (فقط) «سُبْحانَ اللهِ وَ الْحَمْدُ اللهُ وَ لا إلَهَ إلّا اللهُ وَ اللهُ أکْبَرُ» (ذکر الله است،) اگر چه این هم از آن است، بلکه یاد الله در همه موقعیت‌ها است، آن هنگام که بر اطاعت یا معصیت روی آوری.»»
* بررسی سند:
این روایت را شیخ صدوق از محمد بن موسی بن متوکل از عبدالله بن جعفر الحمیری از احمد بن محمد بن عیسی از حسن بن محبوب از هشام بن سالم از زرارة بن اعین از حسین البزاز که در بعضی از نسخ حسن البزاز ثبت شده است، روایت کرده است.
همه رجال سند این روایت از اجلای ثقات می‌باشند مگر حسین البزاز که به واسطه اعتماد فردی مانند زرارة توثیق می‌شود.
شبیه این حدیث را ثقةالاسلام الکلینی در الکافی (ح ۱۹۵۴) از علی بن ابراهیم از پدرش از ابن محبوب به باقی سند، نیز روایت کرده است.
* شرح:
– منظور از اخیک در مواساتک لاخیک برادران دینی و ایمانی می‌باشد.
– سایر موارد همان است که در روایت قبل عرض شد.
* ذکر الله در همه حالات چه نتیجه‌ای دارد
۲۴/۲۴ (…)- معانی الأخبار (ص ۱۹۲): أبیe قال حدثنا سعد بن عبدالله عن أحمد بن محمد عن أبیه عن ابن المغیرة عن أبی‌الصباح الکنانی عَنْ أبی‌بَصیرٍ عَنْ أبی‌جَعْفَرٍj قالَ: «مِنْ أشَدِّ ما عَمِلَ الْعِبادُ، إنْصافُ الْمَرْءِ مِنْ نَفْسِهِ وَ مُؤاساةُ الْمَرْءِ أخاهُ وَ ذِکْرُ اللهِ عَلَی کُلِّ حالٍ»». قالَ: «قُلْتُ: «أصْلَحَکَ اللهُ! وَ ما وَجْهُ ذِکْرِ اللهِ عَلَی کُلِّ حالٍ؟» قالَ: «یَذْکُرُ اللهَ عِنْدَ الْمَعْصیَةِ یَهُمُّ بِها، فَیَحولُ ذِکْرُ اللهِ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ تِلْکَ الْمَعْصیَةِ وَ هوَ قَوْلُ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «إنَّ الَّذینَ اتَّقَوْا إذا مَسَّهُمْ طائِفٌ مِنَ الشَّیْطانِ تَذَکَّروا فَإذا هُمْ مُبْصِرونَ»».
* ترجمه:
ابوبصیر روایت کرد: «ابوجعفر (امام باقر)j فرمودند: «از شدیدترین اعمالی که بندگان باید به آن عمل کنند، رعایت انصاف افراد نسبت به خودشان است و همراهی فرد نسبت به برادرشان و یاد الله در همه حال.»» (راوی) گوید: «عرض کردم: «الله شما را خیر دهد! یاد الله در همه حال به چه صورت است؟» فرمودند: «هنگامی که نزدیک است که معصیتی مرتکب شود، یاد الله بین او و بین معصیت حائل ایجاد می‌کند و آن است سخن الله عز و جل: «إن الذین اتقوا إذا مسهم طائف من الشیطان تذکروا فإذا هم مبصرون»»»
* بررسی سند:
در رابطه با سند این حدیث به این نکات عنایت فرمایید.
۱- این حدیث را شیخ صدوق از پدرش از سعد بن عبدالله از احمد بن محمد بن عیسی یا احمد بن محمد بن خالد از پدرش از عبدالله بن مغیرة از ابوالصباح الکنانی از ابوبصیر روایت کرده است.
۲- با توجه به سند الخصال که عرض خواهد شد، معلوم می‌شود که احمد بن محمد، ابن خالد البرقی است و با توجه به این‌که از پدش روایت کرده است، اشکالی در این سند ایجاد نمی‌کند.
۳- سایرین هم که همه از ثقات شیعه هستند.
خلاصه آن‌که انتساب این عبارات به امام باقرj معتبر است.
شبیه این حدیث را شیخ در الخصال (ج ۱، ص ۱۳۱) از محمد بن علی بن ماجیلویه از عمویش، محمد بن ابی‌القاسم از احمد بن ابی‌عبدالله البرقی به باقی سند نیز روایت کرده است.
* شرح:
– امامj در این روایت نیز به نوعی همان موارد روایت قبل را فرموده‌اند، با این تفاوت که یکی از معانی ذکر کثیر را توضیح داده و نتیجه عملی آن را هم بیان فرموده‌اند.
– با توجه به این روایت معلوم می‌شود که ذکر کثیر زمانی واقعی است که به هنگام مواجه شدن با معاصی، موجب ترک آن شود، لذا حتی اگر کسی اذکاری را که پیش از این روایت شد، بسیار تکرار کرد و بر آن ممارست داشته باشد، اما از معصیت الله تعالی، تقوا پیشه نکند، فایده‌ای بر آن‌ها نیست.
و صلی الله علی محمد و آله
نمودار درختی مدرس
