کسی که در دین تفقه نکند
* متن روایت: مرحوم ثقة الاسلام کلینی (ح ۷/۴۳) از علی بن محمد بن عبدالله ماجیلویه از احمد بن محمد بن خالد از عثمان بن عیسی الکلابی از علی بن ابی‌حمزه روایت کرده است که:
«سَمِعْتُ أباعَبْدِاللهِ علیه‌السلام یَقولُ:
«تَفَقَّهوا فی الدّینِ، فَإنَّهُ مَنْ لَمْ یَتَفَقَّهْ مِنْکُمْ فی الدّینِ، فَهوَ أعْرابیٌ.
إنَّ اللهَ یَقولُ فی کِتابِهِ: «لیَتَفَقَّهوا فی الدّینِ وَ لیُنْذِروا قَوْمَهُمْ إذا رَجَعوا إلَیْهِمْ لَعَلَّهُمْ یَحْذَرونَ»»»
* ترجمه: شنیدم ابوعبدالله (امام صادق) علیه‌السلام می‌فرمودند: «در دین تفقه کنید، چرا که کسی که از شما در دین تفقه نکند، پس او اعرابی است. به یقین الله در کتابش می‌فرماید: «تا در دین تفقه کنند و قومشان را هنگامی که به سوی آن‌ها بازگشتند، هشدار دهند، باشد که پروا پیشه کنند.»»
* بررسی سند: در سند این روایت احمد بن محمد البرقی اشکالی ایجاد نکرده و با توجه به این‌که عثمان بن عیسی از ابوحمزه البطائنی روایت کرده، معلوم می‌شود که مربوط به قبل از انحرافش که از ثقات بوده، شنیده است. سایرین هم که از اجلای ثققات هستند و در نتیجه حدیث معتبر است.
* توضیحات:
۱- تفقه از ریشه فقه و به معنای خوب و عمیق فهمیدن است.
۲- اعرابی به معنای فرد بدوی و بی‌فرهنگ و جاهل است و به هین جهت بوده که عربی که خود را با فرهنگ می‌دانسته، به بادیه‌نشین‌ها که از نظر آن‌ها فرهنگ درست و حسابی نداشته‌اند، اعرابی می‌گفتند، در حالی که اعرابی ربطی به شهر و بادیه ندارد، بلکه آن‌چه اهمیت دارد، با فرهنگ بودن و جاهل نبودن است، حال می‌خواهد بیابان‌گرد باشد یا نباشد.
۳- با توجه به این روایت معلوم می‌شود که معیار اعرابی بودن د فرهنگ اهل بیت علیهم‌السلام، تفقه در دین است و نه نوع زندگی افرادف لذا اگر خدای ناکرده ما که شهرنشین بوده و در مظاهر تمدن زندگی می‌کنیم، اگر در دین تفقه نکنیم، در زمره اعرابی هستیم و بیابان‌گردها اگر تفقه در دین کنند، اعرابی نیستند.
۴- با توجه به ضمیر کم که در روایت آمده است، معلوم می‌شود که مخاطب امام علیه‌السلام افرادی هستند که پیرو مکتب آن‌ها هستند، لذا هر چند این دستورالعمل، یک دستور العمل کلی است، اما به طور خاص وظیفه امثال من و شما است که خود را تابع این بزرگواران می‌دانیم.
۵- آیه‌ای که امام علیه‌السلام به آن اشاره می‌کنند، بخشی از آیه ۱۲۲ سوره توبه است.
۶- با توجه به آیه معلوم می‌شود که عده‌ای باید در دین تفقه کنند و بعد از آن قوم خود را هشدار دهند، لذا حداقل دو نکته در این مورد قابل توجه است.
- انسان قبل از تفقه در دین، یعنی خوب فهمیدن دین، نباید قوم خود را انذار کند. این همان چیزی است که حکما بر آن اتفاق نظر دارند که یک فرد وقتی مجاز به انجام کاری است که خودش آن مطلب را خوب و عمیق فهمیده باشد و در غیر این حق ندارد، برای راهنمایی و هدایت دیگران اقدام کند.
- از ترکیب مفهوم آیه و روایت معلوم می‌شود این شیعیان مکتب اهل بیت علیهم‌السلام هستند که باید در دین تفقه کرده و قوم خود را انذار کنند.
