رجال و درایه - جلسه ۱

$

* مقدمه اول

در ابتدا فهرستی از مطالبی را که در طول این دوره از جلسات مطرح خواهیم کرد، عرض می‌کنم که عزیزان نقشه راه را بدانند.

– بخش اول، مباحث مقدماتی است که ضمن چند مقدمه، چند اصطلاح مهم را هم تعری می‌کنیم و بیش‌تر بحث حول تاریخ نگارش حدیث است.

– بخش دوم، متمرکز به مباحث رجالی است که از بررسی و تحلیل کتب رجالی شروع می‌کنیم و بعد به توثیقات خاص و توثیقات عام خواهیم پرداخت که این مورد آخر به جهت تعدد، کمی طولانی‌تر خواهد بود.

– بخش سوم، در رابطه با تعادل و ترجیح در روایات است که بسیار هم مهم است و بعضاً در اصول فقه خوانده‌اید.

– بخش چهارم در مورد شهرت روایی است که در ضمن آن شهرت فتوایی و عملی را هم بررسی خواهیم کرد. البته این مورد را هم بعضاً در اصول فقه خوانده‌اید.

– بخش پنجم که من به عنوان فوائد نام‌گذاری می‌کنم، پانزده بحث مستقل است که در مجتهد کردن فرد در علم الحدیث اهمیت دارد و عبارتند از آشنایی با فرقه‌ها در کتب رجالی، حجیت خبر واحد که در اصول فقه هم خوانده‌اید، حدیث قدسی، تقسیم دوگانه یا چهارگانه حدیث، تفاوت تصحیف و تحریف و جعل، تقیه، ناسخ و منسوخ در حدیث، این‌که حدیث غیر معتبر را باید به دیوار کوفت، حجیت اخبار مرسل، اعتبار مضمره، اخبار من بلغ یا تسامح در ادله سنن، شرایط راوی، جعل سند معتبر برای حدیث، بررسی عدة من اصحابنا و مانند این و بحثی روات مشترک.

در نهایت هم إن شاء الله چند نمونه از روات مشترک را بررسی کرده و بعد چند نمونه از رواتی که پر حدیث بوده و مورد اختلاف بوده‌اند را هم بررسی خواهیم کرد.

* مقدمه دوم

علم حدیث و شاخه‌های آن از مهم‌ترین و در عین حال ساده‌ترین علومی است که در شناخت معارف دینی اعم از فقه، اصول عقائد، تفسیر و حتی اخلاق وجود دارد، لذا بعد از علوم قرآنی، از مهم‌ترین علوم اسلامی به حساب می‌آید.

در فریقین شیعه و سنی، سنت به عنوان یکی از منابع و حجت‌ها شناخته می‌شود که در مکتب اهل بیتb شامل قول، فعل و تقریر معصومینb است.

سنت معصومینb از دیدگاهی به دو بخش تقسیم می‌شود:

۱- مواردی که عقل انسان، فارغ از هر گونه اعتقاد و مذهبی، مستقلاً آن‌ها را تأیید می‌کند. مانند آن‌که مؤیدی از عقل، اخلاق، فطرت، نقل تاریخی معتبر و غیره بر آن وجود داشته باشد.

۲- مواردی که صرفاً به جهت آن‌که از معصومj می‌باشد، مورد پذیرش قرار می‌گیرد. این نوع از پذیرش را اصطلاحاً پذیرش تعبدی می‌گویند.

دسته دوم روایات، از آن‌جا که صرفاً به جهت صدور آن از جانب معصومj مورد پذیرش است و عقل مستقلاً توان دست‌رسی به آن را ندارد، طریق انتساب آن به معصومj باید مورد بررسی قرار گیرد و چنان‌چه طریق آن معتبر و مورد قبول بود، می‌توان آن را از جانب معصومj دانسته و با شرایطی به آن استناد کرد. خصوصاً آن‌که روایات در مکتب اهل بیتb نیز متأسفانه مورد تعرض افرادی بی‌دقت، جاهل یا مغرض بوده و گرفتار تصحیف، تحریف یا حتی جعل شده است.

مسائل دیگری نیز در علم حدیث وجود دارد که مربوط به متن آن می‌شود، مانند تعارض بین اخبار معتبر، دلالت حدیث بر موضوع مورد نظر و امثال آن که قرار ما بررسی مواردی است که مجتهد در برخورد با روایات نیاز دارد.

لازم به ذکر است که طبیعتاً، کاربرد علم حدیث در همه علومی که روایاتی از دسته دوم در آن نقش آفرینی می‌کنند، کاربرد دارد.

در ضمن از آن‌جا که مطالب مربوط به علم رجال مفصل و شرط اول در پذیرش حدیث است، قسمت قابل ملاحظه‌ای از بحث ما را به خود اختصاص می‌دهد، اما سایر موارد کاربردی نیز به اندازه‌ای که تصور می‌شود مورد نیاز است، مطرح خواهد شد.

این نکته را هم متذکر شوم که مطالب مربوط به علم الحدیث، بسیار مفصل است که بعضی از آن‌ها کم‌تر جنبه کاربردی دارد، لذا از پرداختن به آن‌ها پرهیز خواهیم کرد.

نا گفته نماند که حتی دسته اول روایات را هم اگر بخواهیم به طور قطع به معصومj نسبت دهیم، باید شرایط صحت انتساب را دارا باشد و الا از مصادیق دروغ بستن به معصومj محسوب می‌شود.

و صلی الله علی محمد و آل محمد.