رجال و درایه - جلسه ۱۱

$

جلسه گذشته سه مورد اول را درباره اخباری‌های دوره سوم یا همان قرن یازده و دوازده که هم‌عصر صفویه بودند، بررسی کردیم. حالا دو مورد دیگر را بررسی می‌کنیم.

۴ و ۵- مخالفت با فلسفه و عرفان مصطلح: مشهور است که اخباری‌ها با فلسفه و عرفان مصطلح به شدت مخالف بودند، اما عرض خواهیم کرد که این مخالفت منحصر به ایشان نیست. در این زمینه به چند نکته عنایت فرمایید:

۱) به جرأت می‌توان گفت که اکثریت قاطع فقها و محدثین مکتب اهل بیتb در طول ده قرن اول با فلسفه و عرفان مصطلح مخالفت جدی داشته و حتی بعضی کتاب‌هایی در این موضوع نوشته‌اند.

۲) هشام بن حکم و فضل بن شاذان که از اصحاب جلیل القدر حضرات معصومینb بودند، هم‌چنین شیخ مفید، علی بن محمد بن عباس و حسن بن موسی النوبختی که از اجلای دوران غیبت صغری و اوایل غیبت کبری می‌باشند، از جمله متکلمینی هستند که بنا بر گزارش تاریخ در رد فلسفه کتاب نوشته‌اند.

۳) از مشاهیری که در طول غیبت کبری تا پیش از ظهور اخباری‌های دوره صفویه در رد فلسفه کتاب نوشته‌اند، می‌توان به سعید بن هبه‌الله الراوندی در قرن ششم هجری و خواجه نصیرالدین الطوسی در قرن هفتم هجری اشاره کرد.

۴) این مخالفت به گونه‌ای است که بعید به نظر می‌رسد در طول این هزار سال بتوان فردی از اجلای مکتب اهل بیتb را نام برد که گرایش فلسفی و خصوصاً عرفانی به معنای مصطلح آن داشته باشد.

۵) مرحوم مقدس اردبیلی نیز با این‌که جزء اخباریون به حساب نمی‌آید، به شدت مخالف فلسفه و عرفان مصطلح بوده است.

۶) حتی کسانی مانند مرحوم وحید البهبهانی که بساط اخباری‌گری را برچید و فرزندان و شاگردان بی‌واسطه و باواسطه او، مانند شیخ اعظم انصاری و آقا محمدعلی فرزند استاد کل نیز در زمره مخالفین جدی فلسفه و عرفان مصطلح می‌باشند.

۷) کثیری از بزرگان مراجع تقلید دوران ما، مانند حضرات آیات سیستانی، فیاض، وحید خراسانی، صافی گلپایگانی و مکارم شیرازی نیز که کاملا گرایش اصولی دارند، نسبت به فلسفه و عرفان مصطلح موضع بسیار منفی دارند.

البته این سخن حقیر به آن معنا نیست که همه اصولیون مخالف فلسفه و عرفان مصطلح بوده‌اند، چرا که بزرگانی مانند مرحوم امام خمینی و علامه طباطبایی نیز بوده‌اند که نظرشان نسبت به این دو مقوله موافق بوده است.

۸) حال این سؤال مطرح می‌شود که اگر مخالفت با فلسفه و عرفان مصطلح قرن‌ها پیش از اخباریون قرن یازدهم و دوازدهم وجود داشته، چرا این افراد به این موضوع مشهور شده‌اند. جواب را باید در چند موضوع بررسی کرد:

۱- ظهور طرف‌داران فلسفه و عرفان مصطلح در بین پیروان مکتب اهل بیتb در این دوره به گونه‌ای بی‌سابقه بوده است.

۲- عدم آشنایی جدی بعضی از ما با تاریخی که مختصراً به آن اشاره شد.

و بعضی دلایل دیگر که فعلاً از بیان آن صرف‌نظر می‌کنیم.

۹) در این ویژگی، اخباریون را باید در مقابل فلاسفه و عرفای مصطلح دانست و نه در مقابل اصولیون یا رجالیون.

خلاصه آن‌که وقتی از اخباری‌ها صحبت می‌کنیم، باید ببینیم که همه ویژگی‌های آن‌ها را مد نظر داریم یا بعضی از آن‌ها را و اگر بخواهیم یک مورد را به عنوان ویژگی خاص آن‌ها بدانیم، همان نگاهشان به اعتبار حدیث است که در مقابل دیگاه رجالی قرار دارند و سایر ویژگی‌ها از نوع نگاهشان به این موضوع نشات می‌گیرد.

و صلی الله علی محمد و آل محمد