رجال و درایه - جلسه ۲۴

$

* آیا همه مسندات و مرسلات صفوان بن یحیی معتبر هستند؟ (مشایخ ثقات ۲)

وی صفوان بن یحیی البجلی، بیاع السابری الکوفی است.

پدرش از روات حدیث امام صادقj بوده و خودش از امام کاظم و امام رضاc استماع حدیث کرده است.

 نزد امام رضاj منزلتی عظیم داشته و وکیل ایشان و امام جوادc بوده که از مذهب وقف سالم مانده و در زهد و ورع در بین هم‌عصران خود کم‌نظیر بوده است.

همه رجالیون او را قویاً توثیق کرده و جلالت قدرش را تصریح کرده‌اند، اما مرحوم کشی ضمن توثیق او، در یک جای کتاب الرجال (ش ۹۶۵) حدیث معتبری دارد که امام ابوجعفر  (امام جواد)j او را لعن کردند و بعدها اعلام رضایت کردند. او جزء اصحاب اجماع است لذا بعد از جلسه، اگر لازم است، مجدداً اصحاب اجماع را مرور کنید.

در احوال او نقل کرده‌اند که با عبدالله بن جندب و علی بن نعمان در مسجد الحرام، هم عهد شدند که هر کدام زودتر بمیرند، دیگری تا زمانی که زنده است، نمازهای آن دو را بخواند و روزه‌های آن‌ها را بگیرد و زکات ایشان را بپردازد و از آن‌جا که صفوان بعد از آن دو زنده بود، روزی ۱۵۰ رکعت نماز می‌خواند و سالی سه ماه روزه می‌گرفت و سه بار زکات پرداخت می‌کرد و فارغ از این‌که آیا این کار صحیح است یا خیر، نشانه تقید او به عهدی است که نموده بود.

او نیز مانند ابن ابی‌عمیر، مشایخ متعددی داشته که صاحب مشایخ الثقات تعداد آن‌ها را ۲۱۳ نفر شمرده است.

گفتیم که شیخ در عدة الأصول (ج ۱، ص ۱۵۴) درباره او نیز همان مطلبی دارد که درباره ابن عمیر دارد.

طبیعتا علما درباره روایات مسند او هم اختلاف کرده‌اند که آیا این سخن شیخ، توثیق راوی قبل از صفوان بن یحیی که در اصل جزء مشایخ او است، می‌باشد یا توثیق همه روات موجود در روایات او است.

اکثر قریب به اتفاق علما و محدثینی که این توثیق شیخ را پذیرفته‌اند، حالت اول را قبول کرده‌اند، یعنی ضمن پذیرش مرسلات صفوان بن یحیی، در مسندات او، فقط راوی قبل از وی را توثیق کرده‌اند.

همان‌گونه که در مورد ابن ابی‌عمیر نیز گفته شد، بسیاری از بزرگان به این توثیق شیخ درباره صفوان بن یحیی اعتماد کرده‌اند و برخی نیز این قاعده را نپذیرفته‌اند که نام آن‌ها را در بررسی محمد بن ابی‌عمیر عرض کردیم.

همان‌گونه که در آن‌جا اشاره شد ظاهراً دلیل موافقین، اعتماد به توثیق شیخ بوده، در حالی که مخالفین مواردی را از مشایخ او نام برده‌اند که نقض قاعده می‌کند. بعضی از این افراد عبارتند از: علی بن ابی‌حمزة البطائنی، عبدالله بن خداش المنقری، معلی بن خنیس، یونس بن ظبیان، ابوجمیله و خالد بن نجیح.

در بین افراد بالا، دو نفر اول محل کلام هستند، اما ۴ نفر بعدی جزء ضعفا هستند.

دلایلی که باعث می‌شود اشکال به توثیق شیخ الطائفه به نظر نادرست باشد، همان مواردی است که در بحث محمد بن ابی‌عمیر ذکر شد و تنها مواردی که به نظر قابل توجیه نیست، ابوجمیله، خالد بن نجیح و یونس بن ذبیان است که تعداد روایات او از این سه نفر حدود ۳ روایت است.

خلاصه آن‌که با توجه به تعداد بسیار زیاد مشایخ صفوان بن یحیی که اکثریت قاطع آن‌ها جزء ثقات می‌باشند و سخن محدثی بزرگ و رجالی متبحری مانند شیخ الطائفه و نیز با توجه تعداد اندک مشایخ ضعیف او، می‌توان گفت که صفوان بن یحیی نیز از ثقه نقل روایت می‌کرده است، مگر آن‌که خلاف آن بر ما محرز شود.

مرسلات صفوان بن یحیی نیز مانند مرسلات ابن ابی‌عمیر و سایر اصحاب اجماع است که قبلاً درباره آن سخن گفتیم.

* جمع‌بندی نهایی:

همان است که درباره ابن ابی‌عمیر گفته شد.

* آیا همه مسندات و مرسلات احمد بن محمد البزنطی معتبر هستند؟ (مشایخ ثقات ۳)

ابوجعفر، احمد بن محمد بن عمرو بن ابی‌نصر البزنطی است که اهل کوفه بوده و امام رضا و امام جوادc را ملاقات نموده و نزد این دو منزلتی عظیم داشته است.

همه رجالیون او را توثیق کرده و جلالت قدرش را تصریح کرده‌اند.

او جزء اصحاب اجماع نیز هست.

شیخ الطائفه در عدة الأصول (ج ۱، ص ۱۵۴) درباره او نیز همان مطلب ابن عمیر و صفوان بن یحیی دارد.

خلاصه، آن‌چه دباره دو نفر قبل گفتیم، درباره او هم مطرح می‌شود.

لازم به ذکر است که مرحوم خویی در کتاب معجم رجال الحدیث، ۱۱۵ نفر را جزء مشایخ او نام برده است.

افراد متعددی را جزء مشایخ او نام برده‌اند که نام آن‌ها در بحث دو نفر قبل، ذکر شد و گفتیم که در آن‌ها اشکالی نیست و دلایلی که باعث می‌شود اشکالات وارده به نظر نادرست باشد، همان مواردی است که در بحث ابن ابی‌عمیر ذکر شد. تنها حسن بن علی بن ابی‌حمزة البطائنی، ابوجمیله و عبدالله بن محمد الشامی هستند که ضعیف می‌باشند.

روایات البزنطی از حسن بن علی بن ابی‌حمزه و عبدالله الشامی، حدود دو روایت است، اما روایات او از ابوجمیله، ده‌ها روایت است که در بیش‌تر آن‌ها سهل بن زیاد زیاد قرار دارد، لذا ما این موارد را حذف می کنیم و کمتر از ده روایت باقی می‌ماند.

مانند موارد قبل، بعضی از بزرگان فرموده‌اند که شاید البزنطی این سه نفر و به خصوص ابوجمیله را ثقه می‌دانسه که خالی از وجه نیست، اما بر مبنای ما، این سه نفر قطعاَ از ضعفا هستند.

علی ای حال در این جا هم با کمی تسامح همان مطلب دو نفر قبل را می‌پذیریم و مجهولین و مهملین از مشایخ او را از نوع درجه ۲ توثیق می‌کنیم و مرسلات او را هم مانند مرسلات دو نفر قبل در نظر می‌گیریم.

* جمع‌بندی نهایی:

همان است که درباره ابن ابی‌عمیر و صفوان بن یحیی گفته شد.

و صلی الله علی محمد و آل محمد