مبانی اعتبار سنجی تاریخ - جلسه ۰۰۶ (۱)
$
* دلایل جعل و تحریف حدیث در فریقین:
در این‌جا دلایل جعل و تحریف حدیث در دوره‌های مختلف در فریقین را به اختصار فقط نام می‌بریم. فقط این نکته را اشاره کنم که بعضی از این دلایل به عنوان دلایل جعل و تحریف در گزارش‌های مورخین هم
مطرح است و به همین جهت در آن‌جا تکرار نخواهیم کرد.
۱- استحکام حکومت‌های مرکزی با جعل فضیلت برای خود و جعل حدیث برای مخالفان، در کنار حذف احادیث صحیحی که در فضیلت مخالفانشان بود. مانند:
- غصب خلافت حضرت رسول الله و جعل حدیث در فضیلت خلفا و صحابه موافق ایشان.
- مخالفت جمعی از صحابه و همسران حضرت رسول الله با خلیفه سوم و جعل حدیث علیه او.
- جعل حدیث در مظلومیت عثمان جهت راه‌اندازی جنگ با امیر مؤمنان و نیز کم‌رنگ کردن فضائل این بزرگوار.
- روی کار آمدن بنی‌امیه به سرکردگی معاویه و ادامه مسیر قبل، خصوصاً جعل حدیث در فضیلت خلیفه سوم که از بنی‌امیه بود.
- روی کار آمدن بنی‌مروان و جعل حدیث برای خلافت قریش.
- روی کارآمدن بنی‌العباس و جعل حدیث در فضیلت عباس، خاندان او، حکومت سیاه‌پوشان و پرچم خراسانی.
- مقابله با ترویج فضائل امیر مؤمنان و ائمه از فرزندان ایشان که همواره در کنار اقدامات فوق، وجود داشته است.
۲- به وجود آمدن فرقه‌های مختلف در فریقین و جعل حدیث برای اثبات حقانیت خود که البته مخالفان آن‌ها هم اقدامات متقابلی داشته‌اند. مثلاً مهلب بن ابی‌صفره برای مخالفت با خوارج جعل حدیث می‌کرد و روایات جعلی بسیاری در فضیلت شافعی، ابوحنیفه و افرادی دیگر دارد.
۳- زدن ریشه اسلام که عموماً توسط چهار گروه انجام شد:
- دشمنانی از اهل کتاب. مانند وارد کردن اسرائیلیات توسط کعب‌الاحبار، ابوهریره، وهب بن وهب، وهب بن منبه و مانند آن‌ها.
- دشمنانی از دهریون. مانند وارد کردن تجسمیات و غیر آن توسط ابن ابی‌العوجاء، عبدالله بن مقفع و سایر زنادقه.
- دشمنانی از بین قدرتمندان حکومتی که فرصت را برای دشمنان فوق‌الذکر فراهم کرده و حتی آن‌ها را مورد حمایت مالی، سیاسی و اجتماعی قرار می‌دادند.
- غلات که بعضی از آن‌ها به جهت دشمنی و زدن ریشه اسلام، در زمره غلات وارد شدند. البته بعضی از غلات هم بوده‌اند که به جهت منافع یا حتی بعضا به جهت جهل و با نیت به ظاهر خیر ورود به این جرگه داشته‌اند.
۴- ایجاد افتخار برای قبایل و بلاد بر یک‌دیگر و نیز کوبیدن گروه مقابل و مانند این‌ها.
۵- ورود به گروه محدثین و علما که جایگاه ویژه‌ای داشتند.
۶- تحریص مردم در اقامه شرعیات مانند ترغیب مردم به خواندن قرآن یا دعایی خاص و مانند این‌ها توسط عده‌ای از متشرعین کم‌خرد.
۷- جعل حدیث به جهت گرم‌کردن حلقه وعظ، خطابه و مدح که متأسفانه الآن هم روایج جدی دارد.
۸- جعل حدیث جهت اثبات ادعای علمی یا اعتقادی خود.
۹- تقرب به بزرگان و زورمندان با جعل احادیثی که خوش‌آیند آن‌ها است.
در پایان این قست سه نکته را هم اضافه کنم:
۱- هر چند این دلایل عموماً در مکتب خلفا دیده شده و در مکتب اهل بیت نسبت به مکتب خلفا، بسیار کم‌تر است، اما متأسفانه گنجینه روایی ما هم مصون از این موارد نبوده است.
۲- این دلایل و انگیزه‌ها منحصر به روایات نیست، بلکه بخشی از آن‌ها به مراتب بیش‌تر و قوی‌تر در تاریخ و گزارش‌های تاریخی ملاحظه می‌شود.
۳- با توجه به اشتراک بسیاری از این دلایل بین جعل و تحریف در تاریخ و روایت، از تکرار آن در بخش گزارش‌های مورخین پرهیز می‌کنیم.
(ادامه در قسمت دوم)
