آیة الکرسی و فضائل آن - جلسه ۳
$
دو جلسه گذشته چند نکته‌ای را درباره آیة الکرسی عرض کردم و أن شاء امشب ان بحث را تمام می‌کنیم تا از جلسه آینده بعد از آن‌که مقدمه‌ای را درباره فضائل آیات و سوره‌های قرآن عرض کردم، به ادای وعده اصلی برسیم که بیان فضائل آیةالکرسی بود.
اما چند نکته باقی‌مانده:
۱۲- بر اساس بعضی آیات قرآن، مانند آیه ۲۵ سوره لقمان و همین‌طور روایات معتبر معصومینb و شواهد تاریخی، معلوم می‌شود که مشرکان زمان بعثت نبوی، نه تنها منکر الله تعالی نبودند که اتفاقاً بعضا او را خالق متعال و فوق بت‌های خود می‌دانستند، اما اعتقاداتی داشتند که شرک‌آلود بود و نبی مکرم اسلامp به مبارزه با همین اعتقادات شرک‌آلود برخاستند. مثلاً بت‌ها را مخلوق الله تعالی و حداقل تعدادی از آن‌ها را دختران او می‌پنداشتند که باری‌تعالی آن‌ها در کار خود شریک کرده است. از جمله معتقد بودند که بت‌ها شفیعان آن‌ها در محضر الهی هستند که به این معنا در آیه ۱۸ سوره یونس اشاره شده است که الله تعالی ضمن تأیید این‌که شفیعانی را قرار داده است، تأکید کرده است که این انتخاب همه‌اش به اذن و اراده او است. یعنی او است که آن‌ها انتخاب کرده و محدوده و ضوابط شفاعت را برایشان مشخص می‌کند و آن‌ها نیز خارج از این محدوده و ضوابط الهی شفاعت نمی‌کنند. مثلاً نمی‌شود که شفاعت آن‌ها با حکمت و عدل الهی هماهنگ نباشد.
۱۳- از جمله این شفیعانی که الله تعالی مشخص فرموده، حضرات معصومینb هستند که افضل ایشان حضرت رسول اللهp است.
همان‌طور که پیش از این هم عرض کردم، بحث مفصل در این رابطه را به آینده موکول می‌کنیم تا به صورت مستقل به موضوع شفاعت و حواشی آن بپردازیم و این‌جا به جهت تیمن و تبرک، حدیثی را که ذیل همین آیة الکرسی درباره شفیعان آمده، روایت می‌کنم.
۲/۲ (۱۳۸۴)- المحاسن (ج ۱، ص ۱۸۳): و بإسناده قالَ: «قُلْتُ لِأبی‌عَبْدِاللهِj: «قَوْلُهُ «مَنْ ذا الَّذی یَشْفَعُ عِنْدَهُ إلّا بِإذْنِهِ یَعْلَمُ ما بَیْنَ أیْدیهِمْ وَ ما خَلْفَهُمْ»، أیْ مَنْ هُمْ؟» قالَ: «نَحْنُ أولَئِکَ الشّافِعونَ»».
* ترجمه:
(معاویه بن وهب) روایت کرد: «به ابوعبدالله (امام صادق)j عرض کردم: «سخن او: «من ذا الذی یشفع عنده إلا بإذنه یعلم ما بین أیدیهم و ما خلفهم»، یعنی آن‌ها کیستند؟» فرمودند: «ما، آن شفاعت کنندگان هستیم.»»
* بررسی سند:
با توجه به حدیث قبل المحاسن، معلوم می‌شود این حدیث را احمد بن محمد البرقی از پدرش از سعدان بن مسلم از معاویة بن وهب روایت کرده است که همه این افراد از ثقات می‌باشند.
* شرح:
– پیش از این هم عرض کردم که قرار نداریم، وارد بحث شفاعت شویم و لازم است این بحث مهم و حساس را به صورت مستقل بحث کنیم، اما با توجه به این‌که در این روایت، اشاره مستقیم به آیة الکرسی شده است، ما هم آن را روایت کرده و به چند مطلب مختصر اشاره می‌کنیم.
– همان‌گونه که در خود آیة الکرسی هم آمده است، تنها کسانی اجازه دارند، شفاعت کنند که الله تعالی این اجازه را به آن‌ها داده باشد.
– با توجه به این روایت و امثال آن، معلوم می‌شود که یکی از افرادی که الله تعالی اجازه شفاعت به آن‌ها داده است، معصومینb می‌باشند.
– با توجه آن‌چه پیش از این عرض کردم، باید گفت که معصومینb نیز سر خود و خارج از ضوابطی که الله تعالی برای آن‌ها مشخص نموده است، شفاعت نمی‌کنند.
– یکی از مهم‌ترین مباحثی که شفاعت مطرح می‌شود، عدل و حکمت الهی است و این‌که شفاعت نمی‌تواند بر هم زننده این‌گونه موارد شود.
– یکی دیگر از مسائل مهم در امر شفاعت، آن است که نباید موجب جری شدن انسان در انجام معاصی شود که در این صورت بنا بر اقتضای حکمت الهی، شفاعت بر آن فرد قرار نمی‌گیرد.
۱۴- ما بین ایدیهم یعنی آن‌چه مقابل آن‌ها است و ما خلفهم یعنی آن‌چه پشت آن‌ها است و مجموع این دو کنایه از آشکار و نهان است. یعنی الله تعالی بر آن‌چه آشکار است و آن‌چه سعی می‌کنند مخفی کنند، آگاهی دارد.
یکی از نکات کلیدی در ترجمه و تفسیر این بخش از آیه آن است که مرجع ضمیر هُم در ایدیهم و خلفهم چه کسانی هستند؟ شفیعانی که چند کلمه قبل صحبت از آن‌ها بود، یا به مشرکانی که موجب نزول آیه شدند، یا همه مخلوقات. به نظر حقیر هیچ کدام این موارد را نمی‌توان به طور قطع مردود دانست، اما مورد آخر یعنی همه مخلوقات مناسب‌تر است.
۱۵- عبارت بعدی در رابطه با علمی است که الله تعالی به افرادی داده است. این‌جا هم مرجع ضمیر هم که اشاره کردیم، مدخلیت دارد. چه کسانی به علم او احاطه ندارند، إلا بما شاء؟ شفیعانی که پیش از این به آن‌ها اشاره شد؟ یا سایر موارد؟
هر چند بعضی از بزرگان اصرار دارند که ضمیر هم به طبع آن لا یحیطون، صرفاً به شفیعان بر می‌گردد، به نظر من، گزینه سوم مناسب‌تر است، یعنی همه مخلوقات که از جمله آن‌ها، شفیعان مذکور در آیه هستند.
۱۶- در عبارت بعدی، آمده است که کرسی او بر آسمان‌ها و زمین گسترده شده است.
در معنای کرسی، نظریه‌های مختلفی ارائه شده است که قرار شد آن‌را در کنار معنای عرش، به صورت مستقل بررسی کنیم.
۱۷- در پایان آیه هم به سه مطلب اشاره می‌شود.
اول این‌که حفظ سیستم حاکم بر جهان، الله را تعالی را خسته و فرسوده نمی‌کند و دوم و سوم آن‌که او بلند مرتبه‌ای بسیار بزرگ است.
آن‌چه تا این‌جا عرض شد، مروری بسیار مختصر بر معانی عبارات آیة الکرسی بود و از این به بعد، بعد از عرض مقدمه‌ای، إن شاء الله به بیان فضیلت‌های این آیه شریفه خواهیم پرداخت.
و صلی الله علی محمد و آله
