تهران و تهرانی و ظهور امام زمان (زوراء همان ری است.)
$
جلسه گذشته، حدیثی درباره ارتباط یزدگرد ساسانی و قائم آل محمد روایت کردیم و مورد برسی قرار دادیم. از این جلسه، همان طور که وعده کرده بودم، چند جلسه‌ای را درباره تهران و عصر ظهور مرور می کنیم.
اما روایت این جلسه؛
* ترجمه روایت:
روایت شده است که امام صادق علیه‌السلام به بیتی از ابن ابى‌عقب تمثّل جستند که معنای آن چنین است که «در هنگام ظهر در زوراء، هشتاد هزار تن از آن‌ها چون شتر قربانى شوند.» سپس فرمود: «زوراء را مىشناسى؟» عرض شد: «قربانت گردم، زوراء، همان بغداد است.» فرمودند: «خیر! آيا به رى رفتهاى؟» عرض شد: «آری!» ایشان فرمودند: «بازار چهارپايان آن‌جا را ديدهاى؟» عرض شد: «آرى!» فرمودند: «آن كوه سياه را كه در طرف راست جاده است ديدهاى؟ همان زوراء است كه هشتاد هزار از ايشان كه هشتاد نفرشان از فرزندان فلان هستند و همهشان شايسته خلافت، در آن جا كشته خواهند شد.» عرض شد: «به دست چه كسى كشته خواهند شد؟» فرمودند: «پسران عجم آن‌ها را خواهند كشت.»
* منابع:
این روایت را مرحوم ثقةالاسلام الکلینی در الکافی (ح ۱۵۰۱۳) روایت کرده است و دیگران با ذکر منبع و سند یا بدون آن، عملاً از ایشان روایت کرده‌اند. یعنی الکافی منبع اصیل این روایت است و سایر منابع، منبع غیر اصیل وابسته هستند.
* بررسی سندی:
سند این حدیث ابتداء، مرسل به نظر می رسد، چرا که گویی ثقةالاسلام الکلینی این حدیث را بی واسطه از سهل بن زیاد روایت کرده است که چنین چیزی امکان پذیر نیست، اما با دقت در اسناد الکافی و مختصری تجربه متوجه می‌شویم که این حدیث معلق است، یعنی قسمت ابتدای سند حذف شده است و این قسمت حذف شده هم، عدة من اصحابنا است، پس مرحوم ثقةالاسلام الکلینی، این حدیث را از عدة من اصحابنا از سهل بن زیاد از بکر بن صالح از محمد بن سنان از معاویه بن وهب از امام صادق علیه‌السلام روایت کرده است.
در سند این حدیث، نفر اول و آخر، یعنی ثقةالاسلام الکلینی و معاویه بن وهب، از ثقات درجه یک هستند. عدة من اصحابنا هم نامشان معلوم است و در مباحث علم الحدیث، بحث کرده‌ایم، از ثقات درجه یک هستند. در ضمن این تعدد راوی در زمان ثقةالاسلام الکلینی، نشان از شهرت روایی، ولو نسبی، البته در زمان ایشان دارد. اما، سهل بن زیاد، بکر بن صالح و محمد بن سنان، از افراد بسیار ضعیف و واقعاً غیر قابل اعتماد هستند که هر کدامشان به تنهایی، سند حدیث را ضعیف می‌کنند، چه برسد به وجود هر سه این‌ها در یک سند.
با توجه به این‌که در وثاقت یا تضعیف بعضی از این افراد اختلاف نظر هست، بحث مفصل این سه راوی در بخش مدرس سایت هست که علاقه‌مندان به آن‌جا مراجعه کنند.
* توضیحات:
۱- فارغ از بحث معتبر بودن یا نبودن گزارش‌ها، زوراء حداقل به سه جا اطلاق شده است. اول، محلی در نزدیکی مدینه. دوم، بغداد یا نزدیک آن. سوم، محلی که احتمالا باید تهران یا یکی از قریه‌های اطراف ری باشد.
۲- در بین سه محل فوق، شهرت بغداد به زوراء بیش‌تر است و در کتب مختلفی اعم از حدیث، تاریخ و جغرافیا آمده است. البته ممکن است که هر سه جا، زوراء باشند و این اشتراک اسم در بسیاری موارد و از جمله در جغرافیا و اسامی مکان‌ها، از گذشته تا حال کاملا رایج بوده و هست.
۳- اما اگر روایات و گزارش‌های غیر معتبر را کنار بگذاریم و بخواهیم علمی با قضیه برخورد کنیم، تا آن‌جا که من سراغ دارم، در کتاب‌های جغرافیا و تاریخ اولیه، هیچ گزارش معتبری دال بر این‌که نام دیگر تهران، یا قریه‌ای در اطراف ری، زوراء باشد، وجود ندارد و کتاب‌های بعدی هم تحت تأثیر همین گزارش‌های غیر معتبر، زوراء را با تهران یا اطراف آن یکی دانسته‌اند. که این موضوع را در آینده بیش‌تر باز خواهیم کرد.
۴- با توجه به ضعف سند این روایت، مطالب موجود در روایت، اعتبار لازم را ندارند، چه مطابقت زوراء به منطقه‌ای در اطراف ری و چه مطالب بعد از آن، لذا از توضیح و تفسیری که بعضی افراد در ارتباط این روایت با ظهور امام عصر عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف، آورده‌اند و سعی کرده‌اند، با تکلف زیاد این دو را به هم مربوط کنند، خودداری می‌کنیم. فقط این نکته را اشاره کنم که متن حدیث بسیار مبهم و ضد و نقیض است و حتی ارتباط دادن آن با ثیام ابومسلم و غلبه بر بنی امیه و غیر آن هم به نظر حقیر غیر ممکن است. یکی از عبارات عجیب این روایت یت است که ادعا شده است امام صادق علیه‌السلام هشتاد نفر از بنی فلان را که توسط فرزندان عجم کشته می‌شوند، شایسته خلافت دانسته است.
و صلی الله علی محمد و آل محمد
