ذکر کثیر - جلسه ۵
$
** آیه چهارم: سوره شعراء، آیه ۲۲۷
* متن آیه: إلاَّ الَّذینَ آمَنوا وَ عَمِلوا الصّالِحاتِ وَ ذَکَروا اللهَ کَثیراً وَ انْتَصَروا مِنْ بَعْدِ ما ظُلِموا وَ سَیَعْلَمُ الَّذینَ ظَلَموا أیَّ مُنْقَلَبٍ یَنْقَلِبونَ.
* ترجمه: مگر آن‌ها که ایمان آورده‌اند و عمل‌های صالح انجام داده‌اند و الله را بسیار یاد کنند و بعد از آن‌که مورد ظلم قرار گرفتند، یاری طلبند و کسانی که ظلم کردند، به زودی خواهند دانست به کدام بازگشتگاهی باز گردانده می‌شوند.
* شرح و بیان:
مناسب است که این آیه را در کنار شش آیه قبل آن یعنی از آیه ۲۲۱ مرور کنیم.
الله تعالی در این آیات می‌فرماید: «هَلْ أُنَبِّئُکُمْ عَلی مَنْ تَنَزَّلُ الشَّیاطینُ. تَنَزَّلُ عَلی کُلِّ أفّاکٍ أثیمٍ، یُلْقونَ السَّمْعَ وَ أکْثَرُهُمْ کاذِبونَ وَ الشُّعَراءُ یَتَّبِعُهُمُ الْغاوونَ. أ لَمْ تَرَ أنَّهُمْ فی کُلِّ وادٍ یَهیمونَ وَ أنَّهُمْ یَقولونَ ما لا یَفْعَلونَ؟ إلاَّ الَّذینَ آمَنوا وَ عَمِلوا الصّالِحاتِ وَ ذَکَروا اللهَ کَثیراً وَ انْتَصَروا مِنْ بَعْدِ ما ظُلِموا وَ سَیَعْلَمُ الَّذینَ ظَلَموا أیَّ مُنْقَلَبٍ یَنْقَلِبونَ». یعنی «آیا شما را خبر دهم که شیاطین بر چه کسی نازل می‌شوند؟ بر هر دروغ‌پرداز گناه‌کار نازل می‌شوند، شنیده را القا می‌کنند و بیش‌ترشان تکذیب‌کنندگانند و شاعران را، گمراهان تبعیت می‌کنند. آیا نمی‌بینی که آن‌ها سرگردانند و این‌که آن‌چه را انجام نمی‌دهند، می‌گویند؟ مگر آن‌ها که ایمان آورده‌اند و عمل‌های صالح انجام داده‌اند و الله را بسیار یاد کنند و بعد از آن‌که مورد ظلم قرار گرفتند، یاری طلبند و کسانی که ظلم کردند، به زودی خواهند دانست به کدام بازگشتگاهی باز گردانده می‌شوند.»
بخش مورد نظر ما در پی آن نازل شد که مشرکان، نبی مکرمp را متهم به شاعری کرده و پیروان ایشان را پیروی کنندگان از یک شاعر دانسته‌اند.
الله تعالی پس از بیان بعضی از ویژگی‌های شاعران که در حضرت رسول اللهp نیست، پیروان ایشان را افرادی معرفی می‌کند که ایمان آورده، عمل صالح انجام داده و الله را بسیار یاد می‌کنند و …
حال باید ببینیم که معنای ذکر کثیر که از ویژگی‌های پیروان نبی مکرمp است، چه می‌باشد.
این‌جا این نکته را عرض کنم که افک به معنای ساختن چیزی غیر واقعی و نیز برگرداندن چیزی از حقیقتش است و افاک صیغه مبالغه است، یعنی کسی که چنین کاری را بسیار انجام می‌دهد. اثیم هم به معنای گناه‌کار است و منظور از افاک اثیم در این آیه، بزرگان از مخالفان حضرت رسول اللهp هستند که القاءات شیطان را برای مردم بازگو کرده و موجب سردرگمی آن‌ها می‌شدند.
** آیه پنجم: سوره احزاب، آیه ۲۱
* متن آیه: لَقَدْ کانَ لَکُمْ فی رَسولِ اللهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ کانَ یَرْجوا اللهَ وَ الْیَوْمَ الْآخِرَ وَ ذَکَرَ اللهَ کَثیراً.
* ترجمه: به یقین برای شما در رسول الله الگوی نیکویی است، برای کسانی که الله و زمان قیامت را امید دارند و الله را بسیار یاد کنند.
* شرح و بیان:
این آیه در ضمن آیات مربوط به جنگ احزاب یا همان نبرد خندق که بنا بر گزارش‌های تاریخی در ۱۰ شوال سال پنجم هجری واقع شد، بیان شده است.
اسوه بر وزن عروة به معنای حالتی است که انسان به هنگام تقلید از دیگران به خود می‌گیرد و در اصطلاح به معنای الگو استفاده می‌شود.
الله تعالی در این آیه سه ویژگی امید به الله و زمان قیامت را در کنار ذکر کثیر الله تعالی، از ویژگی پیروان واقعی حضرت رسول اللهp که ایشان را اسوه و الگوی خود قرار می‌دهند، بر می‌شمرد. لذا چنان‌چه ما هم می‌خواهیم در زمره این افراد باشیم، لازم است که ضمن تلاش جهت کسب ویژگی‌های این افراد، به دنبال ذکر کثیر باشیم.
** آیه ششم: سوره احزاب، آیه ۳۵
* متن آیه: إنَّ الْمُسْلِمینَ وَ الْمُسْلِماتِ وَ الْمُؤْمِنینَ وَ الْمُؤْمِناتِ وَ الْقانِتینَ وَ الْقانِتاتِ وَ الصّادِقینَ وَ الصّادِقاتِ وَ الصّابِرینَ وَ الصّابِراتِ وَ الْخاشِعینَ وَ الْخاشِعاتِ وَ الْمُتَصَدِّقینَ وَ الْمُتَصَدِّقاتِ وَ الصّائِمینَ وَ الصّائِماتِ وَ الْحافِظینَ فُروجَهُمْ وَ الْحافِظاتِ وَ الذّاکِرینَ اللهَ کَثیراً وَ الذّاکِراتِ أعَدَّ اللهُ لَهُمْ مَغْفِرَةً وَ أجْراً عَظیماً.
* ترجمه: به یقین مردان و زنان مسلمان و مردان و زنان مؤمن و مردان و زنان اطاعت پیشه و مردان و زنان صادق و مردان و زنان صابر و مردان و زنان فروتن و مردان و زنان صدقه دهنده و مردان و زنان روزه‌دار و مردان و زنان پاک‌دامن و مردان و زنان یادکننده بسیار الله، الله برایشان آمرزش و اجر بسیار بزرگی مهیا کرده است.
* شرح و بیان:
در آیات قبل از این آیه، الله عز و جل مطالبی را درباره همسران حضرت رسول اللهp فرموده و در این آیه بعضی از ویژگی‌های مردان و زنان صالح را بر می‌شمرد که از جمله آن‌ها این است که الله تعالی را بسیار یاد می‌کنند. لذا بر ما است که در کنار تلاش برای کسب این ویژگی‌ها، به دنبال شناسایی ذکر کثیر و عمل به آن باشیم.
الله تعالی در ادامه، ویژگی‌ها دیگری را هم بیان می‌فرماید که از جمله آن این است که نباید از خواسته و اراده الله تعالی و فرستاده‌اش سر باز زد حتی اگر مخالف خواسته خودمان باشد.
نکته آخری که درباره این آیه عرض خواهم کرد، این‌که بعضی از مفسران در شأن نزول این آیه آورده‌اند که هنگام بازگشت جعفر بن ابی‌طالب و اسماء بنت عمیس از حبشه، اسماء نزد همسران حضرت رسول اللهp رفت و گفت که آیا آیه‌ای درباره زنان نازل شده است؟ آن‌ها هم پاسخ دادند که خیر. لذا اسماء نزد حضرت رسول اللهp آمد و گفت که زیان دیده‌اند. نبی مکرمp فرمودند برای چه؟ اسماء هم ماجرا را عرض کرد و در نتیجه آیه مذکور نازل شد.
این روایت از باب سند معتبر نبوده و بعید نیست از منابع مکتب خلفا وارد کتب ما شده باشد. حال بماند که به نظر می‌رسد متن آن نیز اشکالاتی دارد.
و صلی الله علی محمد و آله
