ذکر کثیر - جلسه ۹
$
* از جمله ویژگی‌های شیعیان ذکر کثیر است
۲/۲ (۸۶۵۴)- الکافی (ح ۳۱۹۹): حمید ین زیاد عن ابن سماعة عن وهیب بن حفص عن أبی‌بصیر عَنْ أبی‌عَبْدِاللهِj قالَ: «شیعَتُنا الَّذینَ إذا خَلَوْا، ذَکَروا اللهَ کَثیراً.»
* ترجمه:
ابوعبدالله (امام صادق)j فرمودند: «شیعیان ما کسانی هستند که چون خلوت کنند، الله را بسیار یاد کنند.»
* بررسی سند:
این حدیث را ثقةالاسلام الکلینی از حمید بن زیاد از حسن بن محمد بن سماعه از وهیب بن حفص از ابوبصیر الاسدی روایت کرده است که همه ایشان از ثقات می‌باشند و در نتیجه انتساب آن به معصومj معتبر است.
* شرح:
– منظور از این عبارت آن است که شیعیان در همه احوال حتی آن زمان که به ظاهر اوقات فراغت ایشان است، به یاد الله تعالی می‌باشند که این کنایه از آن است که در همه احوال، خود را در محضر الله عز و جل می‌دانند.
– در کتب روایی ما روایات مختلفی درباره زمان‌بندی اوقات شبانه روز و نحوه تقسیم‌بندی آن وجود دارد که متأسفانه مواردی را که حقیر سراغ دارم، استناد هیچ کدامشان به معصومj معتبر نیست، اما می‌تواند از باب روایات ارشادی، مورد توجه قرار گیرد و با رعایت مواردی، در زندگی کمک‌کار قرار گیرند. در پایان این روایت چند مورد آن‌ها را عرض می‌کنیم.
– البته طبیعی است که این یاد می‌تواند بر زبان هم جاری بوده و در قالب‌های مختلفی بیان شود که در جای خود به آن خواهیم پرداخت، اما همان‌گونه که اشاره شد، اهمیت ذکر در بیان به زبان نیست، بلکه به قلب است تا ظهور و بروز پیدا کند و منجر به بندگی الله عز و جل شود. البته این عرض بنده به معنای انکار ارزش ذکر به زبان نیست.
* روایت تکمیلی در باب توزیع ساعات شبانه روز
۳/۳ (۱۱۵۵۴)- معانی الأخبار (ص ۳۳۲): حدثنا أبوالحسن علی بن عبدالله بن أحمد الأسواری المذکر قال حدثنا أبویوسف أحمد بن محمد بن قیس السجزی المذکر قال حدثنا أبوالحسن عمر بن حفص قال حدثنی أبومحمد عبیدالله بن محمد بن أسد ببغداد قال حدثنا الحسین بن إبراهیم أبوعلی قال حدثنا یحیی بن سعید البصری قال حدثنی ابن جریح عن عطاء عن عبید بن عمیر اللیثی عَنْ أبی‌ذَرٍّe قالَ: «دَخَلْتُ عَلَی رَسولِ اللهِp وَ هُوَ جالِسٌ فی الْمَسْجِدِ وَحْدَهُ … قُلْتُ: «یا رَسولَ اللهِ! فَما کانَتْ صُحُفُ إبْراهیمَ؟» قالَ: «کانَتْ أمْثالاً کُلُّها وَ کانَ فیها: «… وَ عَلَی الْعاقِلِ ما لَمْ یَکُنْ مَغْلوباً عَلَی عَقْلِهِ أنْ یَکونَ لَهُ ساعاتٌ ساعَةٌ یُناجی فیها رَبَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ ساعَةٌ یُحاسِبُ فیها نَفْسَهُ وَ ساعَةٌ یَتَفَکَّرُ فیما صَنَعَ اللهُ تَعالَی وَ ساعَةٌ یَخْلو فیها بِحَظِّ نَفْسِهِ مِنَ الْحَلالِ وَ إنَّ هَذِهِ السّاعَةَ عَوْنٌ لِتِلْکَ السّاعاتِ وَ اسْتِجْمامٌ لِلْقُلوبِ وَ تَفْریغٌ لَها …»»»
* ترجمه:
ابوذرe روایت کرد: «در حالی که رسول اللهp تنها در مسجد نشسته بودند، خدمت ایشان وارد شدم … عرض کردم: «ای رسول الله! صحف ابراهیم چیست؟» فرمودند: «کل آن مثل‌هایی است و در آن بود: «… و بر عاقل است چنان‌چه عقلش از بین نرفته باشد، که برای او زمان‌هایی باشد، زمانی که در آن پروردگارش عز و جل را مناجات کند و زمانی که در آن به محاسبه نفس خویش بپردازد و ساعتی به تفکر در آن‌چه الله تعالی آفریده است و ساعتی که به لذات نفس خویش از حلال اختصاص دهد. چرا که این زمان کمکی است برای آن زمان‌ها و شاد شدن قلب‌ها و فارغ شدن بر آن …»»»
* بررسی سند:
این حدیث مفصل را که حقیر تنها بخش کوچکی از آن را روایت کردم، شیخ صدوق به سندی که عرض کردم، روایت کرده است.
رجال این حدیث عمدتاً جزء مجهولین بوده و نمی‌توان این مطالب را به قطع از جانب حضرت رسول اللهp دانست.
شبیه این حدیث را شیخ در الخصال (ج ۲، ص ۵۲۳) با همین سند و و شیخ الطائفه در للطوسی (ص ۵۳۹) به صورت مرسل ذکر کرده‌اند که مرسلات ایشان از قاعده کلی مرسلات خارج نیست.
* شرح:
– شبیه این‌گونه مطالب با تفاوت‌های کلی و جزئی در متن، در تحف العقول (ص ۴۰۹)، الأمالی للطوسی (ص ۱۴۶) و معانی الأخبار (ص ۷۹) از معصومین مختلفیb روایت شده است اما یا به واسطه ارسال و یا وجود افراد مجهول متعدد، متأسفانه هیچ کدام معتبر نیستند.
– نکته دیگر آن‌که حتی اگر کسی بخواهد به این دست روایات عمل کند که البته عمل به آن هم نیکو است، واضح است که هیچ کدام آن‌ها، چه آن‌هایی که تقسیم شبانه روز را به سه بخش دستور داده‌اند و چه آن‌ها که به چهار بخش دستور داده‌اند، دستور به تقسیم بندی مساوی نداده‌اند.
– درباره هر کدام از این روایات نکات متعددی قابل بیان است که هم به جهت خارج بودن از موضوع و هم به جهت غیر معتبر بودن آن‌ها، فعلاً از آن صرف‌نظر می‌کنیم.
و صلی الله علی محمد و آله
