جلسه ۱۶

$

** اجماع اجتهادی

* تعریف و تبیین:

بعضی از آقایان از این اجماع نام برده‌اند و آن را این‌گونه توضیح داده‌اند که گاهی فقیه به واسطه قرینه‌ای، از روی حدس و گمان، اتفاق نظر علما را در مسأله‌ای استنباط کرده و لذا آن را به صورت اجماع بیان می‌کند. البته برخی نیز اجماع از نوع حدس رأی را، اجماع اجتهادی گفته‌اند.

ظاهراً بروز این نوع از اجماع، بین ادعاهای فقها بر وجود اجماع در مسأله‌ای، بسیار رایج است.

* نقد و بررسی:

– اگر منظور این نوع از اجماع، همان حدس رأی باشد که بحث آن مطرح شد و اگر منظور، اجماع محصول از استنباط از مدرکی فقهی باشد، جزء اجماع مدرکی بوده که آن را هم بررسی کردیم، اما اگر ادعای اجماع بر اساس رؤیت نظر مجتهدین باشد و نه مدرک آن، همان‌گونه که در اجتهاد، امکان خطا وجود دارد، این مورد نیز از این قاعده استثنا نیست و امکان خطا در آن وجود دارد. خصوصاً آن‌که معمولاً این نوع از اجماع، ناشی از ملاحظه نظرات جمعی از فقها و تعمیم آن به همه است و نه بررسی نظر همه آن‌ها که این از مصادیق استقرای ناقص و باطل است.

– در ضمن این نوع از اجماع، اجماع مستقلی نیست بلکه در اصل طریقه‌ای برای تحصیل اجماع بوده و عملاً به سایر اجماعات وابسته است، یعنی فقیه در اثر بررسی آرای بعضی از فقها به اجماعی می‌رسد که بسته به نظر او، ممکن است لطفی، حدسی یا سایر اجماعات باشد.

– شاید وجود بعضی از تناقض‌ها در اجماع، خصوصاً در ادعای متناقض یک فرد بر وجود اجماع بر چیزی، ناشی از همین نوع از اجماع باشد، که ما به بعضی از آن اشاره خواهیم کرد.

* جمع‌بندی بحث:

بر اساس آن‌چه بیان شد، این نوع از اجماع، استقلال ندارد بلکه وابسته به سایر اجماعات است. در ضمن چه آن را اجماع مستقلی بدانیم و چه طریقه‌ای برای تحصیل اجماع، واقعاً نمی‌توان برای آن اعتباری قائل بود.

***