جلسه ۴
$
* بعضی تعاریف اولیه
قبل از شروع بحث لازم است چند تعریف را مرور کرده و بعضی از انواع اجماع را بشناسیم:
– اجماع محصل: اگر خود مجتهد به دست آورد که در مسأله‌ای اجماع وجود دارد، اجماع را محصل گویند.
آیت‌الله سبحانی در الموجز (الکلام فی الإجماع) نیز به همین معنا اشاره دارند که می‌فرمایند: «فإذا أحرزه المجتهد یسمی إجماعاً محصلاً.»
این نوع از اجماع بهترین نوع آن محسوب می‌شود و سایر اجماعات مانند اجماع منقول در صورتی قابل بررسی است که حجیت این نوع از اجماع ثابت شود. البته بارها عرض شد و در ادامه خواهیم دید که همین اجماع محصل، نزد اصولیون ما انواع مختلفی دارد که لازم است یک مجتهد تکلیف خود را روشن کند که کدام یک از انواع آن را حجت می‌داند.
– اجماع منقول: اگر مجتهدی اجماعی را به دست آورد و برای دیگران نقل کند، این اجماع برای خودش محصل و برای دیگران اجماع منقول محسوب می‌شود.
آیت‌الله سبحانی در الموجز (الکلام فی الإجماع) نیز به همین معنا اشاره کرده‌اند: «إذا أحرزه مجتهد و نقله إلی الآخرین یکون إجماعاً منقولاً بالنسبة إلیهم.»
برای حجیت این نوع از اجماع، وجوه مختلفی مطرح شده که بعضی از آن مورد قبول بعضی اصولیون قرار گرفته است.
سایر تعاریف اجماع مانند اجماع دخولی، لطفی، حدسی و غیر آن در قسمت مربوط به خود، به صورت مستقل بیان خواهد شد و از تعریف بعضی از انواع اجماع‌ها مانند اجماع بسیط و مرکب، به جهت عدم اهمیت آن و کثرت تعدادشان صرف‌نظر می‌کنیم. اگر علاقه‌مند هستید، خودتان به کتب اصولی مراجعه فرمایید.
***
* وجوه حجیت اجماع
با توجه به این‌که مبنای ما در این‌جا بررسی وجوه حجیت اجماع نزد اصولیون مکتب اهل بیتb است، از ذکر ادله اصولیون مکتب خلفا پرهیز کرده و تنها به موضوع خود می‌پردازیم، لذا علاقه‌مندان به بررسی ادله حجیت اجماع نزد اصولیون مکتب خلفا، می‌توانند به این کتاب‌ها مراجعه فرمایند:
– الفصول فی الأصول، تألیف احمد بن علی الرازی معروف به الجصاص،
– المستصفی فی علم الأصول و المنخول فی تعلیقات الأصول، تألیف ابوحامد، محمد بن محمد الغزالی، معروف به امام محمد غزالی،
– المحصول فی علم أصول الفقه، تألیف فخرالدین، محمد بن عمر الرازی، معروف به امام فخر رازی،
– أصول السرخسی، تألیف ابوبکر، محمد بن احمد السرخسی،
– اللمع فی أصول الفقه، تألیف ابواسحاق، ابراهیم بن علی الشیرازی،
– الإحکام فی أصول الأحکام، تألیف ابومحمد، علی بن حزم الأندلسی و
– الإحکام فی أصول الأحکام، تألیف علی بن محمد الآمدی.
البته تذکر این نکته نیز لازم است که بر خلاف آن‌چه بعضی از بزرگان فرموده‌اند، حجیت اجماع نزد عامه، منحصر به حدیث «لا تجتمع امتی علی الضلالة» یا مشابه آن نیست، بلکه همان‌طور که پیش از این هم گفته شد، ایشان بالغ بر ۳۰ دلیل مستقل، از کتاب و سنت و عقل، در اثبات حجیت اجماع بر مبنای خودشان نقل کرده‌اند که شاید بعدها به آن هم بپردازیم. إن شاء الله.
حال به بررسی انواع اجماع نزد اصولیون مکتب اهل بیتb پرداخته و هر کدام را به صورت مستقل بررسی می‌کنیم. مجدداً باید عرض کنم بحث اصلی ما پیرامون این اجماع‌ها از نوع محصل آن است و معمولاً در صورتی که مواردی را معتبر یافتیم، اجماع منقولش را بررسی خواهیم کرد.
***
