ذکر کثیر - جلسه ۲۱
$
* چند نکته مهم در باب ذکر الله تعالی
قبل از آن‌که احادیث بخش پایانی را روایت کنم، لازم است عرض کنم که آن‌چه تا این‌جا روایت شد، عمدتاً ذکر الله تعالی به زبان بود، در حالی که در روایات آتی خواهیم دید، ذکر واقعی چیز دیگری است و این‌گونه اذکار، ظهور و بروز لسانی آن است که البته اهمیت خاص خود دارد و این همان چیزی است که مکرراً عرض کردیم.
ابتدا حدیثی را به عنوان مقدمه روایت کرده و سپس وارد بحث مورد نظر می‌شویم.
* ذکر الله تعالی در همه حال از مهم‌ترین اعمال بندگان است
۱۹/۱۹ (…)- الکافی (ح ۱۹۵۳): علی بن إبراهیم عن أبیه عن النوفلی عن السکونی عَنْ أبی‌عَبْدِاللهِj قالَ: «قالَ رَسولُ اللهِp: «سَیِّدُ الْأعْمالِ، إنْصافُ النّاسِ مِنْ نَفْسِکَ وَ مُؤاساةُ الْأخِ فی اللهِ وَ ذِکْرُ اللهِ عَلی کُلِ حالٍ»».
* ترجمه:
ابوعبدالله (امام صادق)j روایت کردند: «رسول اللهp فرمودند: «شریف‌ترین عمل‌ها، رعایت انصاف مردم نسبت به خود و هم‌یاری برادر به خاطر الله و ذکر الله در همه حال است.»»
* بررسی سند:
این حدیث را ثقةالاسلام الکلینی از علی بن ابراهیم از پدرش از حسین بن یزید النوفلی از اسماعیل بن مسلم السکونی از امام صادقj روایت کرده است که نفر اول و دوم از اجلای ثقات می‌باشند و دو نفر آخر هم بر مبنای ما و جمع کثیری از فقها و محدثین توثیق می‌شوند.
این حدیث را شیخ الطائفه در الأمالی (ص ۵۷۷) از جماعتی از ابوالمفضل الشیبانی از ابوعبدالله، جعفر بن محمد بن حسن العلوی الحسنی از احمد بن عبدالمنعم الصیداوی جعفر بن محمد دیباجه از پدرش امام صادقj روایت کرده است.
* شرح:
– می‌بینیم که امامj در این روایت، سه عمل را شریف‌ترین اعمال معرفی می‌کنند.
۱- رعایت انصاف نسبت به مردم.
۲- کمک‌کردن به برادر دینی به خاطر الله تعالی.
۳- ذکر الله تعالی در همه احوال.
– همان‌طور که می‌دانیم، مورد اول و دوم از امور اخلاقی و فرا دینی است که هر انسان عاقلی، ولو دین‌دار هم نباشد، حسن ذاتی آن‌ها را تأیید می‌کند.
– اما مورد آخر که مورد بحث ما هم هست و در روایات بعدی، توضیحاتی از جانب معصومینb درباره آن خواهیم یافت، چیزی است که نه تنها در دو مورد قبلی دخیل می‌شود، بلکه در همه امور دخالت دارد.
* معنای اتم و اکمل ذکر الله چیست؟ (۱)
۲۰/۲۰ (…)- الکافی (۲۰۵۸): عنه أحمد بن محمد بن عیسی عن علی بن سیف عن أبیه سیف عَنْ عَبْدِالْأعْلَی بْنِ أعْیَنَ قالَ: «کَتَبَ بَعْضُ أصْحابِنا یَسْألونَ أباعَبْدِاللهِj عَنْ أشْیاءَ وَ أمَرونی أنْ أسْألَهُ عَنْ حَقِّ الْمُسْلِمِ عَلَی أخیهِ. فَسَألْتُهُ، فَلَمْ یُجِبْنی. فَلَمّا جِئْتُ لِأوَدِّعَهُ، فَقُلْتُ: «سَألْتُکَ، فَلَمْ تُجِبْنی؟!» فَقالَ: «إنّی أخافُ أنْ تَکْفُروا. إنَّ مِنْ أشَدِّ ما افْتَرَضَ اللهُ عَلَی خَلْقِهِ ثَلاثاً. إنْصافَ الْمَرْءِ مِنْ نَفْسِهِ حَتَّی لا یَرْضَی لِأخیهِ مِنْ نَفْسِهِ إلّا بِما یَرْضَی لِنَفْسِهِ مِنْهُ وَ مواساةَ الْأخِ فی الْمالِ وَ ذِکْرَ اللهِ عَلَی کُلِ حالٍ. لَیْسَ سُبْحانَ اللهِ وَ الْحَمْدُ لِلّهِ وَ لَکِنْ عِنْدَ ما حَرَّمَ اللهُ عَلَیْهِ فَیَدَعُهُ.»»
* ترجمه:
عبدالاعلی بن اعین روایت کرد: «بعض یاران ما نامه نوشته، از ابوعبدالله (امام صادق)j درباره چیزهایی سؤال کردند و مرا امر کردند که از ایشان درباره حق مسلمان بر برادرش سؤال کنم. پس ایشان را سؤال کردم، اما جوابم ندادند. پس هنگامی که آمدم تا از ایشان وداع کنم، عرض کردم: «از شما سؤال کردم، اما جوابم ندادید؟!» پس فرمودند: «به یقین ترسیدم که بپوشانید. به یقین از شدیدترین آن‌چه الله بر خلقش واجب فرموده، سه (چیز) است. انصاف فرد از خودش به گونه‌ای که برای برادرش از خودش راضی نشود، مگر به آن‌چه برای خودش از آن راضی می‌شود و هم‌یاری برادر در مال و ذکر الله در همه حال. (منظورم) سبحان الله و الحمد الله نیست، بلکه نزد آن‌چه الله حرام نموده، پس آن را رها کند.»»
* بررسی سند:
ضمیر «ه» در عنه به محمد بن یحیی العطار بر می‌گردد، لذا این حدیث را ثقةالاسلام الکلینی از محمد بن یحیی العطار از احمد بن محمد بن عیسی از علی بن سیف از پدرش از عبدالاعلی بن اعین روایت کرده است که همه ایشان از ثقات هستند و حدیث بلاخلاف معتبر است.
* شرح:
– جالب است که امامj ابتدا از پاسخ دادن خودداری کرده، علت آن را این بیان می‌کنند، که بیم دارند، از انجام آن خودداری شود و این بیم کاملاً قابل درک است.
– در ضمن امام تأکید می‌فرمایند که ذکر الله تعالی، فقط به سبحان الله و الحمد لله و مانند این‌ها نیست، بلکه در ترک محرماتی است که الله تعالی آن‌ها را واجب کرده است.
و صلی الله علی محمد و آله
نمودار درختی مدرس
