رجال و درایه - جلسه ۲۸
$
* آیا همه راویان کتاب نوادر الحکمة ثقه هستند؟
کتاب نوادر الحکمة اثر محمد بن احمد بن یحیی الاشعری است.
برخی از اجلا فرموده‌اند که همه روات موجود در کتاب نوادر الحکمة ثقه بوده و برخی نیز فرموده‌اند که رواتی که صاحب نوادر الحکمة در این کتاب بی‌واسطه از آن‌ها روایت کرده است، توثیق می‌شوند.
شیخ طوسی در الفهرست (ش ۶۲۳) می‌نویسد که محمد بن احمد بن یحیی بن عمران الاشعری القمی، جلیل القدر و کثیر الروایة است. کتاب نوادر الحکمة از او است و بعد فهرست آن را ذکر می‌کند که جمعاً ۲۲ کتاب می‌شود.
سپس مرحوم شیخ طرق خود را به این کتاب ذکر می‌کند که هر چند در بعضی از طرق اشکالاتی هست، اما در بعضی نیز هیچ اشکالی نبوده و قاعدتاً انتساب کتاب نوادر الحکمة به محمد بن احمد بن یحیی قابل قبول است.
مرحوم نجاشی نیز در الفهرست (ش ۹۳۹) می‌نویسد که او در نقل حدیث ثقه بود، اما علمای ما می‌گویند که از ضعفا روایت می‌کرد و به مرسلات اعتماد می‌نمود و در اخذ حدیث بسیار بی مبالات بود، اما در خودش عیبی نیست.
محمد بن حسن بن ولید که از اساتید بزرگ شیخ صدوق و بزرگان حدیثی قم بود، این توثیق عام را پذیرفته، اما عده‌ای را استثنا می‌کند که عبارتند از: محمد بن موسی الهمدانی، آن‌چه با عنوان عن رجل روایت می‌کند، آن‌چه با عنوان یقول بعض اصحابنا روایت می‌کند، محمد بن یحیی المعاذی، ابوعبدالله الرازی الجامورانی، ابوعبدالله السیاری، یوسف بن سخت، وهب بن منبه، ابوعلی النیشابوری، ابویحیی الواسطی، محمد بن علی یعنی ابوسمینه، روایاتی که می‌گوید آن را در حدیث یا کتابی دیده‌ام، اما روایت نکرده‌ام، سهل بن زیاد الآدمی، محمد بن عیسی بن عبید البته به شرط آن‌که سندش منقطع باشد، احمد بن هلال، محمد بن علی الهمدانی، عبدالله بن محمد الشامی، عبدالله بن احمد الرازی، احمد بن حسین بن سعید، احمد بن بشیر الرقی، محمد بن هارون، ممویة بن معروف، محمد بن عبدالله بن مهران، آن‌چه حسن بن حسین اللؤلؤی به تنهایی از او روایت کرده است، جعفر بن محمد بن مالک، یوسف بن حارث و عبدالله بن محمد الدمشقی. به عبارت دیگر محمد بن حسن بن ولید همه مشایخ او را به جز افرادی که نام برده است، توثیق می‌کند. به قول یکی از دوستان، به نظر می‌رسد ابن ولید مشایخ محم بن احمد بن یحیی را بررسی کرده است و این نتجه بررسی او است.
مرحوم نجاشی در ادامه از قول ابوالعباس بن نوح می‌گوید که شیخ صدوق نیز از ابن ولید تبعیت می‌کرد مگر در محمد بن عیسی بن عبید که می‌گفت نمی‌دانم چه چیزی باعث شک در او شده است، زیرا علی الظاهر او عادل و ثقه است که البته خواهیم گفت ما می‌توانیم حدس بزنیم علت نظر ابن ولید چیست.
شیخ طوسی نیز در الفهرست (ش ۶۲۳) هیثم بن عدی و جعفر بن محمد الکوفی را به گروه قبل ملحق می‌کند که یا ابن ولید از این افراد خبر نداشته یا از قلمش افتاده یادرباره این دو چنین نظری نداشته است.
خلاصه آن‌که با توجه به مطالب بالا می‌توان نتیجه گرفت با آن محمد بن احمد بن یحیی، از ضعفا بسیار حدیث نقل می‌کرده، اما عدالت و وثاقت همه مشایخ او به استثنای برخی از افراد فوق الذکر، احراز می‌شود مگر آن‌که به تعارضی برخورد کنیم که طبق قاعده عمل خواهیم کرد.
البته لازم به ذکر است که برخی از افراد که ابن ولید استثنا کرده است، یک نفر هستند. مانند محمد بن عبدالله الشامی و محمد بن عبدالله الدمشقی.
کلام آخر آن‌که سه نفر از افراد مورد نظر ابن ولید، بر مبنای ما در مجموع توثیق می‌شوند که عبارتند از: محمد بن عیسی بن عبید، حسن بن حسین اللؤلؤی و احمد بن هلال الکرخی العبرتائی.
محمد بن عیسی بن عبید، ثقه‌ای است که بسیار از ضعفا نقل حدیث می‌کند و به مراسیل اعتماد دارد. بعید نیست نظر منفی ابن ولید درباره او، به جهت همین ویژگی ایشان باشد.
حسن بن حسین الؤلؤی، به واسطه توثیق مرحوم نجاشی و این‌که نظر ایشان بر ابن ولید ترجیح دارد، توثیق می‌شود.
درباره احمد بن هلال هم در پایان مباحث رجال بحث مفصلی خواهیم داشت و می‌بینیم که از اجلای ثقات است.
* جمع‌بندی نهایی:
محمد بن احمد بن یحیی الاشعری امامی، ثقه و جلیل القدر است و همه مشایخ او ثقه هستند مگر افرادی که ابن ولید از آن‌ها نام برده شد، البته به جز محمد بن عیسی بن عبید، حسن بن حسین اللؤلؤی و احمد بن هلال الکرخی العبرتائی که از ثقات می‌باشند.
و صلی الله علی محمد و آل محمد
