مبانی اعتبار سنجی تاریخ - جلسه ۰۰۹ (۲)

$

* سخن آخر در مباحث مقدماتی

آن چه حقیر تا این جا عرض کردم، مختصری از مباحثی است که به نظر لازم بود امثال بنده و شما درباره منبع و سند مطالب تاریخی بدانیم، بحث متن و فهم آن، بحث دیگری است که بسیار اهمیت دارد و نباید از آن غفلت کرد یا حتی اهمیت آن را کم‌رنگ تصور نمود. خیر! صحت سند شرط اولیه است و فهم درست متن، شرط بسیار مهم بعدی و هیچ کدام دیگری را کم‌رنگ نمی‌کند. هر کدام اهمیت خودش را دارد و با هم کامل می‌شود.

البته حقیر فعلا دستورالعمل‌های ریز و دقیقی برای این موضوع ندارم، لذا این بحث رادر ضمن بررسی‌های موضوعی مطرح می‌کنم.

چند نکته پایانی هم عرض کنم و ختم مقدمات. إن شاء الله.

۱- آن چه تا این جا عرض شد، مقدماتی برای متخصصان و محققان علم تاریخ است و این افراد لازم است درباره قرآن، حدیث، گزارش‌های مورخان، شهرت و بسیاری چیزهای دیگر مطالبی را به صورت مفصل و حتی در بسیاری از موارد اجتهادی بخوانند، لذا امر بر ما مشتبه نشود که خیلی چیزها را یاد گرفتیم و دیگر برای خود محقق یا متخصص شده‌ایم.

۲- این مسائل به صورت فشره و سریع بیان شد و شاید به همین جهت برای بعضی از ما مشکل و پیچیده به نظر می‌رسد، اما اگر سر فرصت بیان شده و مثال‌های متعددی بررسی می‌شد، می‌دیدیم که آن‌چنان مطلب پیچیده‌ای هم نیست، لذا با توجه به شرایط جلسات ما لازم است که عزیزان این مطالب را سر فرصت بازخوانی کرده و خوب حلاجی کنند تا برایتان ملکه شود.

۳- در ضمن فراموش نکنیم که هر کاری زحمت خاص خود را دارد و محقق شدن و حتی منبری شدن یا مداح شدن هم از این قاعده استثنا نیست. نمی‌شود خورد و خوبید و هلو بیا برو در گلو هر مطلبی را از این ور و آن ور شنید و هر کدام را خوشمان آمد، روی منبر و مقابل مستمع بیان کنیم. بله! باید زحمت کشید تا این زحمت‌ها و حاصل آن‌ها برای آخرت گوینده و شنونده مفید باشد. إن شاء الله.

۴- نکته آخر این‌که فراموش نکنید که من و شما خود را محقق، طلبه، واعظ یا مداح می‌دانیم، لذا طبیعی است که باید اطلاعات خود را از راه‌های علمی به دست آوریم، نه مثل عامه مردم از رادیو و تلوزیون و هر کتاب و منبر و مجلس وعظی.

بررسی مصداقی چند کتاب روایی و تاریخ اسلام

آن‌چه تا این‌جا عرض کردیم مقدماتی تئوری بود که لازم بود عرض شود و مد نظر قرار گیرد. در این فرصت تعدادی از کتاب‌ها را که معمولاً در مباحث تاریخی، مورد استفاده ما است، بررسی می‌کنیم. البته بیش‌تر توجه ما متوجه مواردی است که اشکالات یا نکاتی بر آن مترتب است، چرا که هم تعدادشان بسیار کم‌تر از کتب معتبر است و هم این‌که وقتی موارد غیر معتبر را که اندک هم هستند، بشناسیم، معمولاً می‌توانیم به غیر آن اعتماد کنیم.

اما قبل از ورود به این بخش نکته‌ای را باید عرض کنم که بین کتاب معتبر و سند معتبر تفاوت است. کتاب معتبر کتابی است که صرفاً سه شرط اولیه را که پیش از این عرض کردم دارد، در حالی که سند معتبر در روایت و تاریخ، مواردی است علاوه بر سه شرط اولیه، شروط دیگری هم داشته باشد که اهم آن را پیش از این عرض کردم و بررسی نمودیم.

و صلی الله علی محمد و آل محمد