عقل و تعقل از دیدگاه مکتب اهل بیت
شاید در کمتر کتاب آسمانی به اندازه قرآن کریم و درش کمتر مذهبی به اندازه مکتب اهل بیت علیهم‌السلام سخن از تعقل و تفکر, علم و علم آموزی و مانند این‌ها مطرح شده باشد.
قرآن کریم مملو از آیاتی است که مستقیم و غیر مستقیم، انسان‌ها را به تعقل، تفکر و علم آموزی دعوت کرده و گنجینه روایی مکتب اهل بیت نیز چنین است و این همان چیزی است که متأسفانه بسیاری از ما از آن غافل بوده و چیزهای دیگری را جای‌گزین آن کرده‌ایم که هر چند ممکن است، در جای خود مفید و مناسب باشند اما قرار دادن آن‌ها در جایگاه عقل و اصالت دادن به آن‌ها و پرداختن بیشتر به آن‌ها به جای تعقل و تفکر، کاری است که مورد نظر اسلام نیست. به امید آن‌که همه ما روز به روز عادل شده و هر کاری را در زمان و مکان خودش قرار داده و انجام دهیم.
و اما بعد؛
بر خلاف کلام خداوند متعال که بنا بر نظر اکثر قریب به اتفاق مسلمانان اعم از شیعه و سنی مصون از تحریف است، روایات صادره از جانب معصومین گرفتار دوستی‌های جاهلانه و دشمنی‌های عالمانه بسیار قرار گرفته است. هر چند ظاهرا روایات مکتب اهل بیت، کمتر از روایات مکتب خلفا، دست‌خوش جعل و تحریف بوده اما به هر حال مصون از این‌گونه تعدی‌ها نبوده است.
با توجه به این‌که سنت معصومین علیهم‌السلام اعم از فعل، قول و تقریر (البته هر کدام با شرایط مخصوص خودش)، از دیدگاه امامیه، حجت است، تنها روایاتی را می‌توان حجت قرار داد که به ترتیب ویژگی‌های سندی و متنی زیر را داشته باشند:
ویژگی‌های سندی:
۱- روایت در کتابی از کتب محدثین و علمای ما موجود باشد.
۲- انتساب کتاب به صاحب کتاب معتبر باشد.
۳- صاحب کتاب در نقل روایت ثقه (مورد اعتماد) باشد.
۴- روایت در آن کتاب به صورت مسند و متصل باشد.
۵- رجال سند همه به گونه‌ای در نقل روایت ثقه (مورد اعتماد) باشند.
ویژگی‌های متنی:
۱- حدیث از روی تقیه و مانند این‌ها نباشد و معصوم علیه‌السلام در صدد بیان حکم واقعی بوده باشند.
۲- دلالت متن حدیث بر موضوع مورد نظر درست باشد.
البته بعضی از بزرگان، شرایط دیگری را قائل شده‌اند (مانند شهرت یا عدم اعراض) که مورد قبول ما نبوده و فعلا نیز مجال پرداختن به آن نیست.
در گذشته دو مورد آیاتی را که با موضوع ما مربوط بود، بیان کردیم و از این به بعد قبل از هر جلسه به روایاتی که در «کتاب العقل و الجهل» و نیز «کتاب فضل العلم» که در اصول کافی مرحوم کلینی نقل شده است، خواهیم پرداخت.
البته تنها به ذکر روایاتی خواهیم پرداخت که پنج شرط اعتبار سندی را داشته باشد و اندکی هم به بررسی محتوای آن و شروط متنی خواهیم پرداخت. (ترتیب احادیث بر اساس ترتیب کتاب اصول کافی خواهد بود.)
