محبوب‌ترین مخلوقات
* متن روایت: مرحوم ثقه الاسلام کلینی (ح ۱/۱) از گروهی از مشایخش که محمد بن یحیی العطار از ایشان بود از احمد بن محمد بن عیسی الاشعری از حسن بن محبوب از علاء به رزین از محمد بن مسلم روایت کرده است که امام باقر علیه‌السلام فرمودند:
لَمّا خَلَقَ اللَّهُ الْعَقْلَ اسْتَنْطَقَهُ
ثُمَّ قالَ لَهُ أقْبِلْ فَأقْبَلَ ثُمَّ قالَ لَهُ أدْبِرْ فَأدْبَرَ
ثُمَّ قالَ وَ عِزَّتی وَ جَلالی ما خَلَقْتُ خَلْقاً هُوَ أحَبُّ إلَیَّ مِنْكَ
وَ لا أكْمَلْتُكَ إلّا فیمَنْ أُحِبُّ أما إنّی إیّاكَ آمُرُ وَ إیّاكَ أنْهَى وَ إیّاكَ أُعاقِبُ وَ إیّاكَ أُثیبُ.
* ترجمه: امام باقر علیه‌السلام فرمودند: هنگامی که خداوند عقل را آفرید، او را مورد بازپرسی قرار داد و گفت که پیش آی، پس او پیش آمد. فرمود: برگرد، پس او برگشت. سپس خداوند فرمود: قسم به عزت و جلالم که مخلوقی را خلق نکردم که نزدم محبوب‌تر از تو باشد و تو را در کسی کامل‌تر قرار ندهم مگر آن‌که بیش‌تر دوستش دارم. همانا فقط به تو امر می‌کنم و فقط تو را نهی می‌نمایم و فقط تو را کیفر می‌دهم و فقط تو را پاداش عطا می‌کنم.
* بررسی سند: همه رجال سند این روایت از ثقات امامیه می‌باشند و در نتیجه حدیث معتبر است.
* توضیحات: این روایت با بیانی بسیار زیبا و ادبی به جایگاه عقل نزد خداوند متعال پرداخته است. بعضی از مطالبی که می‌توان از این روایت برداشت کرد، عبارتند از:
۱- بعضی از مترجمین برای کلمه «استنطقه» از عبارت «او را به سخن گفتن واداشت» و مانند آن استفاده کرده‌اند که به نظر می‌رسد، عبارت «او را مورد بازپرسی و بازرسی قرار داد» و مانند آن بهتر باشد. هر دو این‌ها در کتاب‌های لغت ذکر شده‌اند. (نطق و مشتقات آن فقط برای سخن و ترکیبات آن استفاده نمی‌شود کما این‌که حیوان ناطق به معنای حیوان عاقل و منطق معادلی برای روش صحیح تعقل است.)
۲- این‌که خداوند عقل را دستور به پیش و پس رفتن داد، جنبه اصطلاحی و استعاره‌ای دارد که در ادبیات همه ملل و از جمله ادبیات عرب، برای زیبایی سخن کاربرد ویژه‌ای دارد.
۳- محبوب‌ترین مخلوق نزد خداوند عقل است و طبیعتا علت برتری انسان نسبت به سایر مخلوفات نیز وجود همین عقل می‌باشد و ظاهرا به جهت وجود عقل در انسان است که خداوند پس از خلقت بشر می‌فرماید: «فَتَبارَكَ اللَّهُ أحْسَنُ الْخالِقین».
۴- هر کس عقلش کامل‌تر باشد، نزد خداوند محبوب‌تر است.
۵- کسی که جهت رضای الهی حرکت کند، خداوند نیز عقل او را کامل‌تر می‌گرداند.
۶- امر و نهی الهی و در نتیجه عقاب و ثواب او فقط مربوط به کسانی است که عاقل بوده و میزان مخاطب بودن عقلا در برابر اوامر و نواهی خداوند نیز به میزان عقل آن‌ها است.
۷- اما این‌که عقل از دیدگاه معصومین چیست و به چه چیزی تعقل می‌گویند، در آینده سخن خواهیم گفت.
