دوست و دشمن انسان
* متن روایت: مرحوم ثقة الاسلام کلینی (ح ۴/۴) از محمد بن یحیی العطار از احمد بن محمد بن عیسی الاشعری از حسن بن علی بن فضال از حسن بن جهم روایت کرده است که امام رضا علیه‌السلام فرمودند:
صَدِيقُ كُلِّ امْرِئٍ عَقْلُهُ وَ عَدُوُّهُ جَهْلُهُ
* ترجمه: امام رضا علیه‌السلام فرمودند: دوست هر شخصی عقل او است و دشمنش جهل او.
* بررسی سند: همه رجال سند این روایت از ثقات امامیه می‌باشند و در نتیجه حدیث معتبر است.
* توضیحات: هر چند سند این روایت کاملا معتبر است، اما متن آن هم به گونه‌ای است که مورد تأیید همه عقلا در هر کیش و مذهبی که باشند، می‌باشد.
این روایت نیز در کنار بسیاری از آیات قرآن و روایات صادره از معصومین علیهم‌السلام بیانگر اهمیت تعقل و پرهیز از جهل است چرا که تعقل باعث کسب همه خوبی‌ها است که نتیجتا موجب هدایت و رستگاری انسان است و جهل که در این‌جا عدم تعقل است، موجب محرومیت از کسب خوبی‌ها و در نتیجه عدم هدایت و رستگاری است.
«جهل» در چند معنا به کار می‌رود. از جمله در مقابل «علم» که در این صورت به معنای «نادانی» است و گاهی نیز در مقابل «عقل» قرار می‌گیرد که در این صورت به معنای «عدم تعقل» است.
آن‌گاه که «جهل» در مقابل «عقل» قرار می‌گیرد، یکی از مصادیقش تعصب‌های بی‌جا و نادرست است که عقل را از کار می‌اندازد و انسان را هر چند دارای علم زیادی باشد، گرفتار گمراهی می‌کند. ظاهرا این «جهل» همان است که بسیاری از افراد به ظاهر عاقل نیز گرفتار آن می‌شوند و متوجه نیستند. کما این‌که در ایام رسالت حضرت ختمی مرتبت، جمعی از به ظاهر عقلای عرب از قریش و غیر آن، به جهت تعصب‌های بی‌جا و کورکورانه و یا به خطر افتادن مصالح، با همه جایگاه علمی که داشتند، «جهل» بر عقلشان پوششی افکند و موجب آن شد که در مقابل حضرت رسول الله قرار گیرند. این سخن کفار و مشرکین که به پیامبران خود می‌گفتند: «وَجَدْنا آباءَنا لَها عابِدِين» (پدران خود را بر این معتقد به آن یافتیم و (برای همین به آن اعتقاد داریم)) از مصادیق همین «جهل» است. (لازم به ذکر است که «آباءنا» در در این آیه و بسیاری جاهای دیگر، به معنای پدر و مادر، بزرگان، عقلا و . . . می‌باشد.)
خدایا به ما توفیق بده تا دین تو را بر اساس تعقل خود دریابیم و به آن معتقد باشیم، نه به آن جهت که از پدران و مادرانمان به ارث برده‌ایم و نه از آن رو که بزرگانمان گفته‌اند و ما تنها به آن جهت که سخن ایشان است، پذیرفته‌ایم.
